ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ
ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2023 Μέρος 24ο
ΑΡΘΡΟ 28 – ΑΝΕΚΤΟ ΒΙΟΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
Διοικητικά προβλήματα – Εθνική Πύλη Αναπηρίας
Το κράτος έχει την υποχρέωση να παρέχει στα άτομα με
αναπηρία τη δυνατότητα μιας «απόλυτης παραγωγικής και κοινωνικής ένταξης », ενώ
στο Σύνταγμα κατοχυρώνεται ειδικό κοινωνικό δικαίωμα για τα άτομα με αναπηρίες,
τα οποία γίνονται αντικείμενο ειδικής μέριμνας από το κράτος. Το επικρατούν
κοινωνικό μοντέλο, εμπνεόμενο από τη Σύμβαση, εκλαμβάνει την αναπηρία ως το
αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ατομικής βλάβης και κοινωνικού περιβάλλοντος.
Κεντρικός στόχος στην προστασία των ατόμων με αναπηρία είναι η ενίσχυση της
συμμετοχής τους στο κοινωνικό σύνολο και η διευκόλυνση της προσβασιμότητάς
τους, ώστε, μαζί με την επάρκεια ιατρικών υπηρεσιών, να επιτυγχάνεται η διαβίωσή
τους με ισότιμους όρους και με αξιοπρέπεια.
Σημειώνεται ότι η επιδοματική πολιτική βρίσκεται εντός του
πλαισίου του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως αποτυπώνεται στη
Διοργανική Διακήρυξη για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων , είναι,
δε, χαρακτηριστική η αναγνώριση των θετικών υποχρεώσεων των κρατών στα άτομα με
αναπηρία στην απόφαση του Ε.Δ.Δ.Α. επί της υποθέσεως Jivan κατά Ρουμανίας της
08.02.2022 (αρ. προσφ. 62250/19).
Παρόλο που η νομιμότητα είναι σεβαστή και δεσμευτική για τα
διοικητικά όργανα και τον Συνήγορο του Πολίτη, το οικείο θεσμικό και
κανονιστικό πλαίσιο πρέπει να είναι δυναμικό και όχι στατικό, να τυγχάνει
δηλαδή της απαραίτητης διαμόρφωσης και ερμηνείας για την κάλυψη των πραγματικών
αναγκών που κάθε φορά ανακύπτουν. Οι διοικητικές διαδικασίες που υλοποιούνται,
θα πρέπει να εξυπηρετούν τον υπέρτερο στόχο, που είναι η διευκόλυνση της
πρόσβασης των πραγματικών δικαιούχων στα προβλεπόμενα μέτρα κοινωνικής
προστασίας, και όχι ο αποκλεισμός της οικονομικής ενίσχυσής τους, λόγω της
υιοθέτησης πολύπλοκης διοικητικής διαδικασίας. Τα διοικητικά εμπόδια που
οδηγούν σε απώλεια σημαντικών οικονομικών ενισχύσεων της αναπηρίας,
προκαλούνται από την έλλειψη έγκαιρης και ορθής ενημέρωσης σχετικά με την
ισχύουσα κάθε φορά διαδικασία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η θέσπιση ειδικών
προθεσμιών για την υποβολή αιτήσεως για τη χορήγηση των οικείων παροχών από τον
Ο.Π.Ε.Κ.Α., και κυρίως η παράταση αυτών κατά τρόπο που δεν καθίσταται σαφής η
διαδικασία που θα πρέπει να ακολουθείται από τους πολίτες, και ιδίως όταν η
διαδικασία αυτή μεταβάλλεται, χωρίς μάλιστα η μεταβολή αυτή να συνοδεύεται από
επαρκή ενημέρωση. Στις περιπτώσεις αυτές, θα ήταν εύλογο να υπάρχει ενημέρωση,
είτε απευθείας από τις αρμόδιες υπηρεσίες είτε μέσω των Μ.Μ.Ε. (π.χ.
δημοσιεύσεις στον τύπο, τηλεοπτικά σποτ) και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Φαίνεται, από τις αναφορές των πολιτών, ότι η υλοποίηση της
ηλεκτρονικής διαδικασίας χορήγησης παροχών αναπηρίας μέσω της ανάπτυξης της
εφαρμογής της πλατφόρμας της Εθνικής Πύλης Αναπηρίας, δεν εξασφάλισε ταυτόχρονα
επαρκείς μηχανισμούς ενημέρωσης των πολιτών για τις ενέργειες που πρέπει να
γίνονται, προκειμένου να παραταθεί η χορήγηση παροχών αναπηρίας, ενώ
δημιούργησε την εσφαλμένη πεποίθηση ότι αρκεί μόνο η αίτηση για την εξέταση από
υγειονομική επιτροπή ΚΕ.Π.Α. για τη χορήγηση της επιδότησης. Ειδικότερα:
(α) Πολίτης κατέθεσε αίτημα για τη διαπίστωση του ποσοστού
αναπηρίας στις 27.07.2022 μέσω της ηλεκτρονικής πύλης του e-ΕΦΚΑ, και η
γνωμάτευση της επιτροπής εκδόθηκε στις 29.09.2023. Μετά ακολούθησε άμεσα η
κατάθεση αιτήματος για τη χορήγηση σύνταξης λόγω αναπηρίας στον e-ΕΦΚΑ, με την
απορριπτική απόφαση να εκδίδεται στις 22.01.2024. Ωστόσο, η απόφαση κατέστη
δυνατό να παραληφθεί από τον πολίτη στις 26.02.2024, διότι κατά την ημερομηνία
αυτή ορίστηκε σχετικό ραντεβού στην υπηρεσία. Την επομένη, 27.02.2024,
κατατέθηκε αίτημα για προνοιακή παροχή λόγω αναπηρίας, με αποτέλεσμα για όλο
αυτό το χρονικό διάστημα από 27.07.2022 έως 27.02.2024 να μην έχει καταβληθεί
οικονομική ενίσχυση λόγω αναπηρίας (Φ.Υ. 352094).
(β) Αναφερόμενος προσπάθησε κατ’ επανάληψη να
οριστικοποιήσει την προσωρινά αποθηκευμένη αίτησή του, χωρίς αυτό να καταστεί
δυνατό, καθώς στην ηλεκτρονική πλατφόρμα εμφανιζόταν ότι είναι πολίτης τρίτης
χώρας και ότι έχει λήξει η άδεια παραμονής του, ενώ, σύμφωνα με τα στοιχεία
απογραφής του e-ΕΦΚΑ, αλλά και όπως προέκυπτε από τα στοιχεία αστυνομικής του
ταυτότητας, ήταν ‘Ελληνας πολίτης. Το πρόβλημα αποδόθηκε σε συστημικό σφάλμα,
ενώ τίθεται σε αμφιβολία η δυνατότητα να λάβει αναδρομικά το ποσό των παροχών
λόγω αναπηρίας που δικαιούται (Φ.Υ. 340343).
(γ) Προβλήματα παρουσιάστηκαν με την έναρξη εφαρμογής της
νέας ψηφιακής διαδικασίας υγειονομικής κρίσης της αναπηρίας (άρ. 103 παρ. 10 ν.
4961/2022). Πολίτες που δεν έλαβαν την απαιτούμενη πληροφόρηση και είχαν
αιτήματα, για τα οποία η απόφαση του αρμοδίου φορέα εκδόθηκε μετά την έναρξη
ισχύος της νέας διαδικασίας, δεν κατέστη δυνατό να μην απωλέσουν αναδρομικά
ποσά οικονομικής ενίσχυσης, καθώς η έναρξη υλοποίησης των νέων διατάξεων ορίστηκε
σε, μεταγενέστερο της δημοσίευσης στο Φ.Ε.Κ., χρονικό διάστημα, ήτοι από την
τυπική έναρξη λειτουργίας της Πύλης Αναπηρίας και την υιοθέτηση του Κανονισμού
Λειτουργίας ΚΕ.Π.Α. (16.09.2022) (Φ.Υ. 337365).
(δ) Σύγχυση φαίνεται να έχει προκληθεί τόσο στους πολίτες
όσο και στις υπηρεσίες αναφορικά με τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθείται
στις περιπτώσεις των παρατάσεων των αναπηρικών παροχών μετά τη λήξη του
διαστήματος
αναπηρίας, όπως έχει τεθεί στη γνωμάτευση ΚΕ.Π.Α. Στις
περιπτώσεις αυτές φαίνεται ελλιπής η ενημέρωση των πολιτών, ενώ αναφέρεται
ανεπαρκής, ή ακόμη και εσφαλμένη, ενημέρωση από την τηλεφωνική γραμμή
ενημέρωσης Ο.Π.Ε.Κ.Α. – e-ΕΦΚΑ (1555) αναφορικά με την αναγκαιότητα κατάθεσης
δύο χωριστών αιτήσεων, αφενός για την εξέταση από υγειονομική επιτροπή ΚΕ.Π.Α.,
αφετέρου στον φορέα χορήγησης της παροχής Ο.Π.Ε.Κ.Α. ή e-Ε- ΦΚΑ. Στις
περιπτώσεις που έχουν τεθεί υπόψη του Συνηγόρου του Πολίτη, υπήρξε απώλεια
ποσών επιδότησης λόγω αναπηρίας από τον Ο.Π.Ε.ΚΑ., αλλά και καταλογισμός ποσών
επιδότησης που είχαν εισπραχθεί (ενδεικτικά Φ.Υ. 3482060, 350111, 348338 και
349186).
Η σχετική ενημέρωση δίδεται στις ιστοσελίδες των οργανισμών
Ο.Π.Ε.Κ.Α. και e-ΕΦΚΑ κατά τρόπο, όμως, μη άμεσα προσβάσιμο, καθώς η εν λόγω
ενημέρωση βρίσκεται μόλις στη στήλη των συχνών ερωτήσεων (π.χ.
https://opeka.gr/ atoma-me-anapiria/anapirika-epidomata/sychnes-erotiseis/) η,
δε, αναφορά στη διαδικασία γίνεται με τρόπο που δημιουργεί σύγχυση στους
πολίτες, καθώς αναφέρονται ταυτόχρονα δύο χρονικά διαστήματα, εξάμηνο για τις
περιπτώσεις παράτασης και τετράμηνο μετά την έκδοση της γνωμάτευσης ΚΕ.Π.Α.
Προς επίρρωση του περιεχομένου των αναφορών για τη
λειτουργία της τηλεφωνικής γραμμής, ιδίως αναφορικά με τις προνοιακές παροχές,
εμφανίζεται και το μήνυμα στην ιστοσελίδα του Ο.Π.Ε.Κ.Α. στη στήλη
https://opeka. gr/atoma-me-anapiria/anapirika-epidomata/ilektronikes-ypiresies/
«άμεση ενημέρωση σχετικά με τη νέα διαδικασία υποβολής αίτησης για τις
προνοιακές αναπηρικές παροχές που χορηγεί ο ΟΠΕΚΑ μέχρι την πλήρη ανα-μόρφωση
του περιεχομένου της ιστοσελίδας του Οργανισμού, μπορείτε να λάβετε από τα
Κέντρα Κοινότητας και τις Περιφερειακές Διευθύνσεις ανάλογα με τον τόπο
κατοικίας σας».
(ε) Σε πολλές αναφορές πολιτών ανακύπτει ο ιδιαιτέρως
επαχθής καταλογισμός μεγάλων χρηματικών ποσών που αντιστοιχούν σε παροχές
αναπηρίας που καταβληθήκαν για έξι μήνες, χρονικό διάστημα υποχρεωτικής εκ του
νόμου παράτασης κατά τη διάρκεια αναμονής για την ολοκλήρωση απαιτούμενων
διοικητικών ενεργειών, όπως η αναμονή για την εξέτασή τους από υγειονομική
επιτροπή ΚΕ.Π.Α. ή η διενέργεια αλληλογραφίας μεταξύ ΟΠΕΚΑ και e-Ε- ΦΚΑ.
Επισημαίνεται ότι η κατάσταση απώλειας της προνοιακής προστασίας δεν προέκυψε,
διότι δεν υφίσταται το απαιτούμενο ποσοστό αναπηρίας, αλλά διότι δεν έγινε
εμπρόθεσμα η κατάθεση σχετικής αίτησης.
Η μείωση ή διακοπή της εισοδηματικής ενίσχυσης μέσω της
υιοθέτησης ειδικής διαδικασίας πρόσθετων αιτήσεων για τις παρατάσεις στη
χορήγηση των επιδομάτων λόγω της λήξης του χρονικού διαστήματος πιστοποίησης
της αναπηρίας που αποτυπώνεται στη γνωμάτευση ΚΕ.Π.Α., και μάλιστα ο
καταλογισμός στη συνέχεια κατά Κ.Ε.Δ.Ε. ποσών επιδότησης που δόθηκαν κατά το
διάστημα εξάμηνης παράτασης λόγω της αναμονής για εξέταση από αρμόδια
υγειονομική επιτροπή, ανατρέπει αιφνίδια την οικονομική κατάσταση των ατόμων με
αναπηρίες, κατά παράβαση της αρχής της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης. Επιπλέον,
ως διοικητικό μέτρο, είναι υπέρμετρα επαχθές για τους καλόπιστους πολίτες που
χωρίς δόλο εισέπραξαν τα ποσά οικονομικής ενίσχυσης που αποδόθηκαν από τον
Ο.Π.Ε.Κ.Α. και που πληρούν τις ουσιαστικές προϋποθέσεις για τη χορήγησή τους,
με μόνη τη δικαιολογία ότι δεν έχει κατατεθεί δεύτερη, για την παράταση του
επιδόματος, αίτηση. Ο καταλογισμός των ποσών των επιδομάτων, εις βάρος ευάλωτων
και καλόπιστων πολιτών, αντίκειται ευθέως στη συνταγματική επιταγή ειδικής
προστασίας των ατόμων με αναπηρία, ενώ προσβάλλει, χωρίς προφανή αιτιολογία,
τον υπέρτερο στόχο δημοσίου συμφέροντος, που είναι η ομαλή λειτουργία του
κοινωνικού συνόλου, με την ισότιμη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία, και η
επίτευξη της κοινωνικής συνοχής που εξυπηρετείται από την υιοθέτηση του ειδικού
πλαισίου ευνοϊκών κοινωνικών μέτρων για την προστασία της αναπηρίας.
Ο Συνήγορος του Πολίτη πρότεινε, για την αντιμετώπιση των περιπτώσεων αυτών: 1) την κατάργηση της υποχρέωσης κατάθεσης αίτησης για την παράταση χορήγησης αναπηρικού επιδόματος και τη χορήγησή του με μόνη την έκδοση της γνωμάτευσης ΚΕ.Π.Α., 2) την επέκταση της χρονικής διάρκειας του άρθρου 49 ν. 4997/2022 για τη μη αναζήτηση αχρεωστήτως καταβληθέντων ποσών προνοιακής επιδότησης στις περιπτώσεις που πολίτες, λόγω παρανόησης ως προς τις διαδικαστικές προϋποθέσεις για την καταβολή της επιδότησης, παρέλειψαν να καταθέσουν αίτηση για την παράταση της επιδότησης, ενώ πληρούν τις ουσιαστικές προϋποθέσεις, όπως το ποσοστό αναπηρίας ή η διαπίστωση συγκεκριμένης πάθησης, σύμφωνα με τη γνωμάτευση ΚΕ.Π.Α. και 3) τη βελτίωση των δομών πληροφόρησης των πολιτών, κυρίως της τηλεφωνικής τους ενημέρωσης.
