ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2023 Μέρος 18ο Ο θεσμός του Προσωπικού Βοηθού

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2023 Μέρος 18ο

Ο θεσμός του Προσωπικού Βοηθού

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αναφορές που έλαβε ο Συνήγορος του Πολίτη σχετικά με την υλοποίηση του πιλοτικού προγράμματος «Προσωπικός Βοηθός». Το πρόγραμμα υλοποιείται στο πλαίσιο του εθνικού σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0», με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής ‘Ενωσης. Ειδικότερα, ανέκυψε η αδυναμία διόρθωσης εκ των υστέρων εσφαλμένων καταχωρήσεων των ωρών απασχόλησης στην ηλεκτρονική πλατφόρμα (Φ.Υ. 340528) και η έλλειψη αιτιολογημένης απόρριψης ή έστω ενημέρωσης των περιπτώσεων που δεν κατέστη δυνατή η κάλυψη των αναγκών με προσωπικό βοηθό, λόγω κάλυψης των διαθέσιμων θέσεων εν δυνάμει δικαιούχων κατά την πιλοτική λειτουργία του προγράμματος. Επίσης, τα συγκεκριμένα ηλικιακά όρια που τέθηκαν για τους δικαιούχους (65ο έτος ηλικίας), είχαν ως αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός ηλικιωμένων με σοβαρή αναπηρία να μένει εκτός του πεδίου εφαρμογής του προγράμματος (Φ.Υ. 351642, 338908).

Ειδικότερα, για την πιλοτική εφαρμογή του εν λόγω προγράμματος, προβλέφθηκε ότι επιλέξιμοι ωφελούμενοι είναι άτομα ηλικίας 16 έως 65 ετών, με πιστοποιημένη κινητική, νοητική, αναπτυξιακή ή αισθητηριακή αναπηρία (άρθρο 36 παρ. 2 του ν. 4837/2021). Μετά την ολοκλήρωση της πιλοτικής φάσης του προγράμματος, θα ακολουθήσει η καθολική εφαρμογή της υπηρεσίας του Προσωπικού Βοηθού. Στο στάδιο της πιλοτικής λειτουργίας μετά τη συμπλήρωση του αριθμού αιτούντων που είχε προβλεφθεί ως ανώτατο όριο, δεν έγιναν συνεντεύξεις για την αξιολόγηση άλλων αιτούντων από τις αρμόδιες επιτροπές, ενώ η πραγματοποίηση των συνεντεύξεων δεν έγινε κατόπιν επιλογής των αιτούντων με συγκεκριμένα κριτήρια, αλλά τυχαία. Στην επισήμανση της Αρχής ότι με τον τρόπο αυτό η λειτουργία της πιλοτικής εφαρμογής χαρακτηρίζεται από ευρύτατη τυχαιότητα, δόθηκε η απάντηση ότι οι συνθήκες υλοποίησης του πιλοτικού σταδίου δεν επέτρεπαν διαφορετικό χειρισμό, ούτε την καθιέρωση σταδίου ενστάσεων/υποβολής αντιρρήσεων κατά

τυχόν απορριπτικών αποφάσεων. Μετά την ολοκλήρωση του πιλοτικού σταδίου και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, θα ήταν απολύτως εύλογο να ακολουθήσει νέος σχεδιασμός για την κάλυψη των αναγκών των ατόμων με αναπηρία.

Το κυριότερο, όμως, ζήτημα που απασχόλησε αρκετούς απασχολούμενους προσωπικού βοηθούς ήταν τα προβλήματα στη διεκπεραίωση της διοικητικής διαδικασίας που απαιτείται μεταξύ των, εμπλεκόμενων στην ασφάλισή τους, φορέων e-ΕΦΚΑ και Ο.Π.Ε.Κ.Α.

Μετά από μελέτη του υλικού αναφορών, διαπιστώθηκε ότι το ποσό των ασφαλιστικών εισφορών έχει παρακρατηθεί από τον Ο.Π.Ε.Κ.Α. κατά την πληρωμή της αμοιβής (φερόμενης ως «αποζημίωσης» στο σχετικό θεσμικό πλαίσιο) των απασχολουμένων προσωπικών βοηθών. Όπως υποστηρίζουν οι αναφερόμενοι, στις πληροφορίες προς τους ενδιαφερόμενους να απασχοληθούν ως προσωπικοί βοηθοί, και προκειμένου να ολοκληρωθεί η διαδικασία κατάρτισης του ατομικού συμφωνητικού μεταξύ του προσωπικού βοηθού και του ωφελούμενου, υπάρχει η ενημέρωση ότι «εάν είστε ωρομίσθιος, ο Ο.Π.Ε.Κ.Α. σας καταβάλλει μικτά έξι ευρώ ανά ώρα, εάν είστε σε συνοίκηση, ο Ο.Π.Ε.Κ.Α. σας καταβάλλει μικτά 1.200 ευρώ ανά μήνα. Για την αποζημίωση αυτή ισχύουν οι διατάξεις περί εργοσήμου. Υπάρχει, δηλαδή, παρακράτηση ασφαλιστικών εισφορών (25%)».

Σύμφωνα με τη νομοθεσία (ν. 4837/2021, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 58 ν. 4940/2022, άρθρα 32 – 39), θεσπίζεται η υπηρεσία «προσωπικός βοηθός για άτομα με αναπηρία», η οποία εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο ενός συστήματος κοινωνικής υποστήριξης για τα άτομα με αναπηρία και έχει ως στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής αυτών και των οικογενειών τους, ενώ συνδέεται με το δικαίωμά τους στην ανεξάρτητη διαβίωση. Η αποζημίωση του Προσωπικού Βοηθού για την παροχή της σχετικής υπηρεσίας καταβάλλεται από τον Ο.Π.Ε.Κ.Α. Η αποζημίωση αυτή, όταν o αποδέκτης ή ο εκπρόσωπός του συμβάλλεται απευθείας με προσωπικό βοηθό, δεν κατάσχεται εις χείρας του Δημοσίου ή τρίτων, κατά παρέκκλιση κάθε γενικής ή ειδικής διάταξης και δεν συμψηφίζεται με βεβαιωμένα χρέη προς τη φορολογική διοίκηση και το Δημόσιο εν γένει, τους δήμους, τις περιφέρειες, τα νομικά πρόσωπα των Ο.Τ.Α. α’ και β’ βαθμού, τα ασφαλιστικά ταμεία ή τα πιστωτικά ιδρύματα.

Περαιτέρω, με το άρθρο 14 παρ. 3 της Κ.Υ.Α. 28458/23.03.2022 και την 2η τροποποιητική Κ.Υ.Α. 47373/10.05.2023 (ΦΕΚ Β’ 3103/10.05.2023) προβλέφθηκε ότι

«η αποζημίωση του δικαιούχου προσωπικού βοηθού ανέρχεται σε έξι ευρώ μικτά ανά πραγματική ώρα προσωπικής βοήθειας». Σύμφωνα με την παρ. 10 του ίδιου άρθρου της εν λόγω υπουργικής απόφασης «ο Ο.Π.Ε.Κ.Α. καταβάλλει τα χρήματα απολογιστικά ανά μήνα σε τραπεζικό λογαριασμό πιστωτικού ιδρύματος που λειτουργεί στην Ελλάδα, του οποίου δικαιούχος ή συνδικαιού- χος είναι: α) για την παροχή προσωπικής βοήθειας, ο δικαιούχος προσωπικός βοηθός (…) τα συνολικά ποσά της παροχής προσωπικής βοήθειας στους δικαιούχους προσωπικούς βοηθούς (…) μεταφέρονται με ηλεκτρονική πληρωμή (eps) μέσω του πληροφοριακού συστήματος epde με χρέωση του λογα-ριασμού της ΣΑΤΑ και πίστωση του λογαριασμού Ταμειακής Διαχείρισης που τηρεί ο Ο.Π.Ε.Κ.Α. στην Τράπεζα της Ελλάδος για το έργο και μέσω Δ.Ι.Α.Σ. ή ΕΛ.ΤΑ καταβάλλονται στους δικαιούχους». Σύμφωνα με την εν λόγω Κ.Υ.Α. (άρθρο 14 παρ. 11), μέσω του πληροφοριακού συστήματος υποστήριξης παράγονται αυτοματοποιημένες αναλυτικές καταστάσεις πληρωμής «α) δικαιούχων προσωπικών βοηθών, β) αποδεκτών και γ) εργοδοτών με όλα τα απαραιτητα στοιχεία, χρονικό διάστημα πληρωμής (ώρες, ημερες, μεικτό ποσό, καθαρό ποσό, κρατήσεις), οι οποίες παράγονται ηλεκτρονικά με τα στοιχεία που προκύπτουν από α) τα στοιχεία του ιδιωτικού συμφωνητικού μεταξύ του αποδέκτη ή κατά περίπτωση του εκπροσώπου του και του δικαιούχου προσωπικού βοηθού ή κατά περίπτωση του εργοδότη, β) την εγκριτική απόφαση του αρμοδίου οργάνου του Ο.Π.Ε.Κ.Α. (…), γ) τα όρια που τίθενται με την εν λόγω απόφαση. Παράγονται, επίσης, συγκεντρωτικές καταστάσεις πληρωμής για όλα τα παραπάνω. Οι καταστάσεις αυτές υπογράφονται αρμοδίως και αποστέλλονται (…) στη Διεύθυνση Οικονομικών Υπηρεσιών του Ο.Π.Ε.Κ.Α., η οποία, κατόπιν ελέγχου των ανωτέρω καταστάσεων, εκκαθαρίζει τη δαπάνη και εκδίδει τα αντίστοιχα χρηματικά εντάλματα».

Σύμφωνα με την παρ. 12 του ίδιου άρθρου «στις περιπτώσεις που ο αποδέκτης ή κατά περίπτωση ο εκπρόσωπός του, συνάπτει ιδιωτικό συμφωνητικό με τον δικαιούχο προσωπικό βοηθό, ο Ο.Π.Ε.Κ.Α. καταβάλλει τις αποζημιώσεις των παραγράφων αυτών, εφαρμοζομένων αναλογικώς των διατάξεων που ισχύουν για την ασφάλιση των απασχολούμενων προσωπικών βοηθών με τη διαδικασία του εργοσήμου (άρθρο 3 παρ. β του άρθρου 20 και άρθρο 21 του ν. 3863/2010). Για τους σκοπούς αναλογικής εφαρμογής και μόνο γι’ αυτή, ως εργοδότης νοείται ο Ο.Π.Ε.Κ.Α. και ως ασφαλισμένος νοείται ο δικαιούχος προσωπικός βοηθός».

Ειδική αναφορά για την αρμοδιότητα του Ο.Π.Ε.Κ.Α. ως «εργοδότη» με τη διαδικασία αυτή, βρίσκεται στην πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος στην α’ και στη β’ φάση του πιλοτικού προγράμματος (αριθμ. πρωτ. οικ.7167/21.06.2022, Α.Δ.Α.: Ψ33Ν46ΜΤΛΚ-Κ21 και υπ’ αριθμ. πρωτ. 11132/10.5.2023, Α.Δ.Α.: ΡΓΚ446ΜΤΛΚ- ΚΧΦ), σε εφαρμογή των διατάξεων του άρθρου 7 της υπ’ αριθμ. 28458 Κ.Υ.Α. (ΦΕΚ 1427/Β/24.03.2022). Μεταξύ άλλων, αναφέρονται ρητά οι υποχρεώσεις του Ο.Π.Ε.Κ.Α. κατ’ αναλογική εφαρμογή των άρθρων 20 και 21 ν. 3863/2010, για την ασφάλιση των απασχολούμενων προσωπικών βοηθών, καθώς και ότι ο Ο.Π.Ε.Κ.Α. καταβάλλει τα χρήματα απολογιστικά ανά μήνα σε τραπεζικό λογαριασμό του οποίου δικαιούχος ή συνδικαιούχος είναι:, ο δικαιούχος προσωπικός βοηθός.

Υπό αυτούς τους ανωτέρω όρους, σε απόλυτη συμφωνία με το σχετικό θεσμικό πλαίσιο, οι ενδιαφερόμενοι υπέβαλαν σχετικές αιτήσεις και, κατόπιν της προβλεπόμενης αξιολόγησης, εντάχθηκαν ως προσωπικοί βοηθοί στο πρόγραμμα και πλέον παρέχουν επί μακρόν τις απόλυτα αναγκαίες υπηρεσίες στους δικαιούχους, κατά κανόνα άτομα με σοβαρές αναπηρίες.

Θα πρέπει να σημειωθεί, τέλος, ότι στους όρους του ιδιωτικού συμφωνητικού παροχής προσωπικής βοήθειας που απεστάλη στον Συνήγορο από τους αναφερόμενους πολίτες, και το οποίο είναι τυποποιημένο για όλους τους απασχολούμενους προσωπικούς βοηθούς, ο προσωπικός βοηθός, κατά το διάστημα των ωρών παροχής των υπηρεσιών προσωπικής βοήθειας στον αποδέκτη, απαγορεύεται να παρέχει τις υπηρεσίες του σε άλλον αποδέκτη ή τρίτο και να έχει οποιαδήποτε άλλη παράλληλη απασχόληση, αμειβόμενη ή μη. Συνεπώς, για το διάστημα της απασχόλησης αυτής, μόνος εργοδότης, κατ’ αναλογική εφαρμογή των ως άνω αναφερό- μενων διατάξεων σχετικά με την ασφάλιση στον e-ΕΦΚΑ, είναι ο Ο.Π.Ε.Κ.Α.

Από το ως άνω θεσμικό πλαίσιο προκύπτει σαφώς η υποχρέωση ασφάλισης, καθώς και το είδος και η έκταση που αφορά το σύνολο των κλάδων ασφάλισης σύνταξης και ασθένειας των απασχολούμενων προσωπικών βοηθών. Επίσης, είναι σαφή το ύψος των εισφορών, η διαδικασία παρακράτησης και απόδοσής τους, καθώς και οι σχετικές υποχρεώσεις του Ο.Π.Ε.Κ.Α. ως εργοδότη, με τις συνέπειες που προβλέπονται σχετικά από την οικεία νομοθεσία του e-ΕΦΚΑ.

Προς αποκατάσταση της ασφάλισης των απασχολούμενων προσωπικών βοηθών, έγιναν προσπάθειες από τον e-ΕΦΚΑ, ο οποίος, στην υπ’ αριθμ. 422243/21.03.2024 απάντησή του προς τον Συνήγορο του Πολίτη, υποστήριξε ότι «διαπιστώθηκε ότι ο Ο.Π.Ε.Κ.Α. δεν εφάρμοσε πλήρως το ρυθμιστικό πλαίσιο για τη διαχείριση του εργοσήμου, αφού δεν προέβη σε έκδοση και εξαργύρωση αυτού μέσω των, αποκλειστικά αρμόδιων προς τούτο, τραπεζικών ιδρυμάτων», ενώ, προ- κειμένου να μην χαθούν ασφαλιστικά δικαιώματα, έγιναν ενέργειες για την ανανέωση της ασφαλιστικής ικανότητας και την καταχώρηση στους ασφαλιστικούς λογαριασμούς του χρόνου ασφάλισης που αντιστοιχεί στη συμμετοχή στο πρόγραμμα.