ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ
ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ
ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ
ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ 2023
H παρούσα έκθεση αποτελεί προϊόν επεξεργασίας υλικού το
οποίο συγκέντρωσε η ομάδα που συγκροτήθηκε με σκοπό την παρακολούθηση της
εφαρμογής της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (αρ. 72
ν. 4488/2017). Στην ομάδα συμμετέχουν οι Ειδικοί επιστήμονες Χρυσούλα Αντωνίου,
Κατερίνα Βλάχου, Νίκος Βίττης, Θεοδώρα Βούλγαρη, Δήμητρα Γιαζιτζή, Άρτεμις
Καλαβάνου, Ιωάννα Κουβαριτάκη, Κωνσταντίνος Μπαρτζελιώτης, Ευανθία Μπενέκου,
Ευαγγελία Σκυλάκου, ‘Ελενα Σταμπουλή και Αργυρώ Τζώρτζη, υπό την εποπτεία των
βοηθών Συνηγόρων Καλλιόπης Λυκοβαρδή και Ευανθίας Σαββίδη.
Επιμέλεια σύνταξης: Καλλιόπη Λυκοβαρδή
Κεντρική σύνταξη: ‘Ελενα Σταμπουλή
Κείμενα: Χρυσούλα Αντωνίου, Κατερίνα Βλάχου, Θεοδώρα
Βούλγαρη, Ιωάννα Κουβαριτάκη, Βάλια Σκυλάκου, ‘Ελενα Σταμπουλή
Συντονισμός έκδοσης: Δήμητρα Μυτιληναίου Εκτέλεση/Εποπτεία
Υπηρεσιών ‘Εκδοσης Τμήμα Βιβλιοθήκης, Αρχείου και Εκδόσεων Σχεδιασμός,
σελιδοποίηση:
ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΕΒΕ, Νικολέττα Μιχελάκη, info@kambili.gr
Επιμέλεια κειμένων:
Χρυσάνθη Γαλάτη, chrysanthigalati@yahoo.gr
Επιτρέπεται η δωρεάν αναπαραγωγή του κειμένου αυτής της
έκδοσης σε οποιαδήποτε μορφή ή μέσο, υπό την προϋπόθεση ότι αναπαράγεται με
τρόπο ακριβή και μη παραπλανητικό.
Είναι απαραίτητη η αναφορά στα δικαιώματα πνευματικής
ιδιοκτησίας του Συνηγόρου του Πολίτη και στον τίτλο της έκδοσης. Σε περίπτωση
που περιλαμβάνεται υλικό τρίτων, πρέπει να ζητηθεί η άδεια από τον αντίστοιχο
κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων.
Για ερωτήματα σχετικά με την έκδοση, παρακαλούμε όπως
επικοινωνήσετε στο press@synigoros.gr
Η Ειδική ‘Έκθεση για την αναπηρία 2023 τυπώθηκε το 2024 σε
πεντακόσια (500) αντίτυπα στην ελληνική και εκατόν πενήντα (150) αντίτυπα στην
αγγλική γλώσσα και είναι διαθέσιμη ηλεκτρονικά στην σελίδα: www.synigoros.gr
Διαστάσεις: 17×24 εκ.
Σελίδες: 92
ISSN: 2732-8368
© Συνήγορος του Πολίτη
Χαλκοκονδύλη 17, 104 32 – Αθήνα Τηλ.: 213 1306 600
www.synigoros.gr
Ο Συνήγορος του Πολίτη – THE GREEK OMBUDSMAN X @Synigoros
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 9
Α’
ΜΕΡΟΣ 11
Νέα πεδία και αρμοδιότητα της Αρχής 11
Επέκταση της απαγόρευσης των διακρίσεων λόγω αναπηρίας ή
χρόνιας
πάθησης
11
Δράσεις προαγωγής της ίσης μεταχείρισης για την εφαρμογή της
Σύμβασης 15
Η διαμεσολάβηση ως εργαλείο επίλυσης ατομικών
αναφορών 17
Β’
ΜΕΡΟΣ 19
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΕΡΓΟΥ ΑΝΑ ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ
ΑΡΘΡΟ 5 – ΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ 19
Έλλειψη συνεκτικού και ομοιογενούς νομοθετικού πλαισίου για
τις παροχές λόγω αναπηρίας – ανισότητες ανά ασθένεια/κλάδο
ασφάλισης 19
Διοικητικά και θεσμικά εμπόδια και καθυστερήσεις για την
άμεση και αποτελεσματική κοινωνική προστασία των ατόμων με
αναπηρία 23
Ζητήματα λειτουργίας υγειονομικών επιτροπών ΚΕΠΑ –
προβλήματα
διαδικασίας
27
Θετικά μέτρα για την αναπηρία 29
ΑΡΘΡΟ 7 – ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ
ΑΝΑΠΗΡΙΑ
39
Δικαιώματα των παιδιών με αναπηρίες 39
ΑΡΘΡΟ 9 – ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ 43
Προσβασιμότητα στο δομημένο
περιβάλλον 43
Προσβασιμότητα στις ψηφιακές
υπηρεσίες 46
ΑΡΘΡΟ 12 – ΙΣΟΤΗΤΑ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ
ΝΟΜΟΥ 50
Έλλειψη μηχανισμών διασφάλισης της αυτόνομης άσκησης
βούλησης
των ατόμων με
αναπηρίες 50
ΑΡΘΡΟ 19 – ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΔΙΑΒΙΩΣΗ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ
ΚΟΙΝΩΝΙΑ
51
Στέγαση και υποστήριξη ατόμων με αναπηρία με αυξημένη
ευαλωτότητα
52
Εμπόδια στη χορήγηση παροχών συντάξεων σε τέκνα με
αναπηρία 54
Ο θεσμός του Προσωπικού
Βοηθού 55
ΑΡΘΡΟ 20 – ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
ΑΤΟΜΟΥ
59
Χορήγηση αποκλειστικής θέσης στάθμευσης Ι.Χ. σε δημότη με
αναπηρία
59
ΑΡΘΡΟ 25 –
ΥΓΕΙΑ
60
Αντιμετώπιση ασθενών με χρόνιες παθήσεις (καρκινοπαθών) κατά
την πρόσβασή τους σε υπηρεσίες υγείας και
φάρμακα 60
Πρόσβαση σε φαρμακευτική αγωγή χρονίως
πασχόντων
61
Πρόσβαση ατόμων με αναπηρία με αυξημένη ευαλωτότητα
(πολίτες τρίτης χώρας) σε υπηρεσίες
υγείας 62
ΑΡΘΡΟ 27 – ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 67
Διακρίσεις λόγω αναπηρίας στην εργασία – προϋποθέσεις και
εξαιρέσεις
67
Εύλογες προσαρμογές στην εργασία – Περιεχόμενο, υποχρεώσεις
του εργοδότη και γενικές αρχές για την αποτελεσματική
εφαρμογή τους 71
Αντικίνητρα για εργασιακή απασχόληση ατόμων με
αναπηρίες 75
Έλλειψη μεθοδολογίας και επιστημονικής εκτίμησης
της ανικανότητας για εργασία 77
ΑΡΘΡΟ 28 – ΑΝΕΚΤΟ ΒΙΟΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
…77
Διοικητικά προβλήματα – Εθνική Πύλη
Αναπηρίας 77
Χορήγηση οφειλόμενων παροχών σε
κληρονόμους 81
Αποκλεισμός κρατουμένων με αναπηρία από τη χορήγηση
προνοιακού επιδόματος 83
Διαγραφή προστίμων που είχαν επιβληθεί σε ψυχικά
ασθενή 85
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ 87
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το 2017, η ελληνική πολιτεία αναγόρευσε τον Συνήγορο του
Πολίτη σε εθνικό μηχανισμό για την εξωτερική, ανεξάρτητη παρακολούθηση της
εφαρμογής της Σύμβασης του Ο.Η.Ε. για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία.
Πρωτοβουλία αναγκαία και αυτονόητη. Ο Συνήγορος του Πολίτη πληροί τα απαραίτητα
θεσμικά εχέγγυα για μία πραγματικά ανεξάρτητη και αμερόληπτη έκθεση συμμόρφωσης
της νομοθεσίας, των δημοσίων πολιτικών, της διοικητικής δράσης και πρακτικής,
στη βάση τεκμηριωμένων πορισμάτων από την παρακολούθηση όλου του φάσματος
δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που προβλέπει η Σύμβαση. Η Αρχή, άλλωστε, διαθέτει
την εμπειρία και τεχνογνωσία για την τεκμηριωμένη και εμπεριστατωμένη
αξιολόγηση της εφαρμογής του συνόλου της Σύμβασης, έχουσα, από της συστάσεώς
της, αναλάβει δράση για την προαγωγή και την προστασία των δικαιωμάτων των
ατόμων με αναπηρία. Έχει χειριστεί πλήθος αναφορών, σε σχέση με την παραβίαση
δικαιωμάτων τους, έχει υποστηρίξει δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε
θέματα σχετικά με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, έχει προβεί σε
αξιολόγηση δημοσίων πολιτικών και έχει σχολιάσει, αλλά και προτείνει,
νομοθετικές ρυθμίσεις. Η ανάθεση του μηχανισμού για την εξωτερική, ανεξάρτητη
παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης του Ο.Η.Ε. για τα δικαιώματα των
ατόμων με αναπηρία, εξάλλου, συμπλήρωσε και θωράκισε τη λειτουργία του
Συνηγόρου του Πολίτη, ως του ανεξάρτητου φορέα για την παρακολούθηση και
εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης στη χώρα.
Μάλιστα, με νομοθετική πρωτοβουλία εντός του 2023, το πεδίο
εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως αναπηρίας ή χρόνιας
πάθησης, διευρύνεται πλέον, πέραν της εργασίας και της απασχόλησης στον δημόσιο
και ιδιωτικό τομέα, σε όλα τα πεδία όπου εφαρμόζεται η αρχή της ίσης
μεταχείρισης, ανεξαρτήτως εθνοτικής καταγωγής, παρέχοντας, έτσι, την εξουσία
παρέμβασης της Αρχής σε περιπτώσεις παραβίασης της αρχής της ίσης μεταχείρισης
λόγω αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης στον τομέα της παροχής αγαθών και υπηρεσιών
που διατίθενται συναλλακτικά στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της στέγης. Η
ενίσχυση του ρόλου του Συνηγόρου του Πολίτη για την προάσπιση, προαγωγή και
προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, πλέον και ως καταναλωτών
αγαθών και υπηρεσιών, αποτελεί ευπρόσδεκτη πρόκληση για την Αρχή.
Η παρούσα έκθεση είναι η πέμπτη κατά σειρά, από την ανάθεση
στον Συνήγορο του Πολίτη της ειδικής αρμοδιότητας για την εξωτερική, ανεξάρτητη
παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης του Ο.Η.Ε. για τα δικαιώματα των
ατόμων με αναπηρία. Όπως και οι προηγηθείσες εκθέσεις, εξετάζει πλημμέλειες,
ελλείμματα και στρεβλώσεις, στο επίπεδο της κείμενης νομοθεσίας, των
δευτερογενών κανονιστικών ρυθμίσεων, της διοικητικής λειτουργίας και πρακτικής.
Καταγράφει τα πεδία πολιτικών, όπου έχει υπάρξει πρόοδος ως προς την εναρμόνιση
του εθνικού πλαισίου με τις επιταγές της Σύμβασης, προβαίνει σε διαπιστώσεις
καθυστερήσεων ή/και αλυσιτελών ρυθμίσεων, διατυπώνει, και συχνά επαναφέρει,
προτάσεις για την ουσιαστική μετουσίωση των προνοιών της Σύμβασης σε
κανονιστικού περιεχομένου ρυθμίσεις, σταχυολογεί προτάσεις της Αρχής που έγιναν
αποδεκτές και διαμόρφωσαν επιμέρους νομοθετικές παρεμβάσεις, αποτιμά την
αποτελεσματική εφαρμογή πολιτικών και αναδεικνύει τον βαθμό ετοιμότητας και
ανταπόκρισης του διοικητικού μηχανισμού. Παράλληλα, ο Συνήγορος του Πολίτη, υπό
τον θεσμικό του ρόλο, αλλά και με την ειδική του αρμοδιότητα ως πλαίσιο
προαγωγής της Σύμβασης, αναπτύσσει δράσεις για την προαγωγή της, στον δημόσιο
και τον ιδιωτικό τομέα.
Οι θεματικές ενότητες της έκθεσης, παρακολουθώντας την κατ’
άρθρο διάρθρωση της Σύμβασης, εστιάζουν σε παρεμβάσεις της Ανεξάρτητης Αρχής σε
πλήθος πολιτικών και τομέων διοικητικής δράσης, στην εργασία και την
απασχόληση, την εκπαίδευση, την προσβασιμότητα στο φυσικό και στο ψηφιακό
περιβάλλον, τη φορολογική, κοινωνικοασφαλιστική και προνοιακή μεταχείριση των
αναπήρων.
Πέρα από την εναρμόνιση του κανονιστικού πλαισίου, αλλά και
της διοικητικής πρακτικής, με τις πρόνοιες της διεθνούς σύμβασης του Ο.Η.Ε., ο
σεβασμός στα δικαιώματα των συμπολιτών μας με αναπηρία είναι ζήτημα συλλογικής,
αλλά και ατομικής κουλτούρας. Υπηρετώντας τη συνταγματική του αποστολή και με
διευρυμένο πλέον πεδίο δράσης, ο Συνήγορος του Πολίτη θα παραμείνει, σταθερά
και αποφασιστικά, στην πρώτη γραμμή της προάσπισης, προώθησης και προαγωγής των
δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία. Για μία κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς.
Ανδρέας Ι. Ποττάκης
Συνήγορος του Πολίτη
Νοέμβριος
2024
