Πανελλήνια Ένωση Αμφιβληστροειδοπαθών: Συμπληρωματική
Ενημέρωση για τη γονιδιακή θεραπεία bota-vec στο πλαίσιο της έρευνας LUMEOS
Αθήνα
08 Ιουλίου 2025
Συμπληρωματική Ενημέρωση για τη γονιδιακή θεραπεία bota-vec
στο πλαίσιο της έρευνας LUMEOS
Ελπίδα για το Φως: Η Πειραματική Γονιδιακή Θεραπεία της
J&J για την Φυλοσύνδετη Μελαγχρωστική Αμφιβληστροειδοπάθεια (XLRP) και το
Αβέβαιο Μέλλον της*
*Το παρόν κείμενο αποτελεί μετάφραση από κείμενο –
Ανακοίνωση της Retina International
Η ιστορία του Lewis Winton
Για τον πάσχοντα από XLRP, Lewis Winton, ο κόσμος φαίνεται
διαφορετικός από το ένα του μάτι. Τους πρώτους μήνες μετά τη γονιδιακή θεραπεία
που έλαβε στο δεξί του μάτι, ο Winton συνέχιζε να καλύπτει τον άλλο οφθαλμό με
το χέρι του. Ο Winton, 31 ετών, που εργάζεται για το Royal National Institute
of Blind People, μια βρετανική οργάνωση για άτομα με τυφλότητα, είναι ένας από
τους λήπτες μιας πειραματικής γονιδιακής θεραπείας που ανέπτυξαν οι Johnson
& Johnson και MeiraGTx για μια σπάνια και προοδευτική ασθένεια των ματιών,
τη φυλοσύνδετη μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια (XLRP). Ο Winton έλαβε τη
θεραπεία μόνο σε ένα μάτι ενώ συμμετείχε σε μελέτη πρώιμου σταδίου.
Η εμπειρία του Winton μετά τη θεραπεία
Βλέποντας μέσα από το μάτι που είχε λάβει θεραπεία, ο κόσμος
φάνηκε πιο ζωντανός. Παρατηρώντας το πρόσωπο της γυναίκας του, θυμάται ότι τα
φρύδια της φάνηκαν πιο έντονα και σκουρόχρωμα. Μπόρεσε να διαβάσει αριθμούς
πινακίδων, να παρακολουθήσει το ηλιοβασίλεμα που μετατρεπόταν σε λυκόφως, και
να διακρίνει το λογότυπο της Netflix πιο κόκκινο και καθαρό.
Παρατηρώντας μόνο το μη θεραπευμένο μάτι, «ήταν σαν να βλέπω
τηλεόραση από τη δεκαετία του ’50», είπε ο Winton.
Ωστόσο, το μέλλον της θεραπείας είναι αβέβαιο, καθώς η
J&J ανακοίνωσε στις αρχές Μαΐου 2025 ότι «μια μελέτη τελικού σταδίου
απέτυχε». Η εταιρεία δήλωσε ότι εξετάζει τα δεδομένα και καθορίζει τα επόμενα
βήματα, ενώ ασθενείς όπως ο Winton, ερευνητές και υπερασπιστές πιέζουν την
J&J να υποβάλει αίτηση για έγκριση της γονιδιακής θεραπείας που ονομάζεται bota-vec.
Ο José-Alain Sahel, πρόεδρος του Τμήματος Οφθαλμολογίας στο
Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, δήλωσε: «Πριν η J & J εγκαταλείψει αυτή τη
θεραπεία, θα πρέπει να συζητήσει με τον Οργανισμό Φαρμάκων και Τροφίμων των ΗΠΑ
(FDA). Πρέπει να βάλουν όλα τα δεδομένα στο τραπέζι».
Η καθυστέρηση αυτή εγείρει ερωτήματα για το πώς οι
προκλήσεις σχεδιασμού κλινικών δοκιμών σπάνιων παθήσεων μπορεί να εμποδίσουν
υποσχόμενες θεραπείες, αλλά και τι σημαίνει αυτό για το πεδίο της γονιδιακής
θεραπείας, το οποίο χάνει το ενδιαφέρον μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών και
επενδυτών.
Η άποψη των ερευνητών
Οι τέσσερις ακαδημαϊκοί ερευνητές που μίλησαν με την
ερευνητική ειδησεογραφική πύλη, Endpoints News, λένε πως το κύριο καταληκτικό
σημείο της μελέτης δεν ήταν ιδανικό, ενώ άλλοι δευτερεύοντες δείκτες έδειξαν
ότι η θεραπεία βελτίωσε την όραση ασθενών που διαφορετικά δεν θα είχαν επιλογές
θεραπείας.
Επιπλέον, 30 ερευνητές, μεταξύ των οποίων και ο Sahel, που
συμμετείχαν στη Φάση 3 της κλινικής μελέτης LUMEOS της J&J, υπέγραψαν επιστολή
στις 6 Ιουνίου 2025, καλώντας την εταιρεία να υποβάλει αίτηση στον FDA. Η
επιστολή δημοσιεύτηκε από το γνωστό μη κερδοσκοπικό ίδρυμα Foundation Fighting
Blindness (FFB) (Ίδρυμα για την Αντιμετώπιση της Τυφλότητας – FFB – ΗΠΑ).
Η Rachel Huckfeldt, Οφθαλμίατρος στο Harvard και το
Massachusetts Eye and Ear, που υπέγραψε την επιστολή, είπε: «Αυτή είναι μια
αποτυχημένη μελέτη, όχι μια αποτυχημένη θεραπεία. Υπάρχουν τόσοι πολλοί
άνθρωποι που θα μπορούσαν να ωφεληθούν, και ελπίζω οι Ρυθμιστικές Αρχές να έχουν
την ευκαιρία να την αξιολογήσουν».
Η απόσυρση της φαρμακοβιομηχανίας από τις γονιδιακές
θεραπείες σπάνιων παθήσεων
Η απόφαση της J&J για το αν θα υποβάλει την έγκριση της
γονιδιακής θεραπείας bota-vec στον FDA έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή. Οι
μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες απομακρύνονται από το πεδίο των γονιδιακών
θεραπειών για σπάνιες παθήσεις, και ο κλάδος αναρωτιέται αν η επένδυση σε αυτές
τις θεραπείες είναι κερδοφόρα.
Ο Jason Menzo, διευθύνων σύμβουλος του Ιδρύματος για την
Αντιμετώπιση της Τυφλότητας (FFB – ΗΠΑ), τόνισε ότι αν η J&J αποφασίσει να
ζητήσει έγκριση, είναι αβέβαιο πώς ο FDA θα αντιμετωπίσει την αίτηση. Παρότι
σπάνιο, ο Οργανισμός έχει εγκρίνει θεραπείες βασισμένες σε δεδομένα από
αποτυχημένες κλινικές δοκιμές. Οι νέοι ηγέτες του FDA έχουν δηλώσει
επανειλημμένα ότι επιδιώκουν να επιταχύνουν την ανάπτυξη θεραπειών για σπάνιες
παθήσεις.
Ο Menzo είπε: «Αυτή θα ήταν μια περίπτωση που θα έθετε σε
δοκιμασία τη στάση του FDA. Είναι το ιδανικό παράδειγμα». Το Ίδρυμα για την
Αντιμετώπιση της Τυφλότητας (FFB – ΗΠΑ) έχει λάβει χρηματοδότηση από την
J&J.
Αν η εταιρεία αποφασίσει να μην ζητήσει έγκριση, αυτό θα
είναι ένα ακόμα σημάδι της μειούμενης διάθεσης της φαρμακοβιομηχανίας να
επενδύσει σε γονιδιακές θεραπείες. Ο Sahel ανησυχεί ότι κάτι τέτοιο μπορεί να
αποθαρρύνει τις επενδύσεις σε μελλοντικές θεραπείες.
Η θέση της φαρμακευτικής εταιρίας MeiraGTx και το μέγεθος
της πρόκλησης
Ο Michel Michaelides, επικεφαλής του Τομέα Κλινικής
Οφθαλμολογίας στη MeiraGTx και Οφθαλμίατρος στο University College London,
δήλωσε: «Αν η δεύτερη μεγαλύτερη φαρμακευτική εταιρεία διστάζει να κυνηγήσει
έγκριση, τι σημαίνει αυτό για τις σπάνιες παθήσεις;». Ο Michaelides, που ήταν
ένας από τους ερευνητές που ανέπτυξαν τη θεραπεία στο University College
London, εξηγεί πως τα δικαιώματα πωλήθηκαν αργότερα στη MeiraGTx, η οποία το
2023 πούλησε τη γονιδιακή θεραπεία στην J&J.
Η νόσος XLRP επηρεάζει περίπου 20.000 ανθρώπους στις ΗΠΑ και
την Ευρώπη. Παρά τη σπανιότητα της, θεωρείται μια σχετικά μεγάλη ένδειξη,
συγκριτικά με άλλες ασθένειες όπως η συγγενής αμαύρωση Leber, για την οποία
υπάρχει η πρώτη και μοναδική γονιδιακή θεραπεία για τα μάτια, το Luxturna της
Roche.
Η J&J ανέφερε σε email ότι «εργάζεται για να κατανοήσει
το σύνολο των δεδομένων, συμπεριλαμβανομένης της κλινικής σημασίας της
βελτίωσης που εμφανίζεται στους περισσότερους δευτερεύοντες δείκτες», και
εκφράζει την εκτίμησή της για την υποστήριξη της κοινότητας των πασχόντων.
Η XLRP και η κλινική μελέτη LUMEOS
Η φυλοσύνδετη μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια είναι μια
γενετική πάθηση που προκαλεί προοδευτική απώλεια όρασης και τύφλωση κυρίως σε
αγόρια και άνδρες, με διάγνωση συνήθως από παιδική ή εφηβική ηλικία. Δεν
υπάρχουν εγκεκριμένες θεραπείες.
Η Leila Sierra, μητέρα του Matthew που έλαβε θεραπεία στη
Φάση 3, περιγράφει την απελπισία όταν οι γιατροί λένε «δεν υπάρχει τίποτα να
κάνουμε», και πώς ετοιμάζονταν να αντιμετωπίσουν την απώλεια της όρασης, ακόμα
και με μαθήματα Μπράιγ. Η οικογένεια ταξίδεψε στη Βοστώνη για τη θεραπεία. Ο
Matthew, τώρα 12 ετών, έλαβε τη θεραπεία όταν ήταν 11.
Η XLRP οφείλεται σε γονιδιακή μετάλλαξη που οδηγεί στον
θάνατο των κυττάρων του αμφιβληστροειδούς και κύριο σύμπτωμα είναι η απώλεια
της νυχτερινής όρασης. Η πειραματική θεραπεία μεταφέρει λειτουργικά γονίδια
στον αμφιβληστροειδή με φορείς αδενοϊούς, με στόχο να αναστείλει ή να
αντιστρέψει τη βλάβη.
Στη μελέτη LUMEOS της J&J, 95 ασθενείς χωρίστηκαν σε δύο
ομάδες: η πρώτη που έλαβε τη θεραπεία και η δεύτερη που ανέβαλε τη θεραπεία για
ένα έτος. Το κύριο καταληκτικό σημείο της κλινικής μελέτης, ήταν η βελτίωση
στην «αξιολόγηση της κινητικότητας με οπτική καθοδήγηση», δηλαδή πόσο καλά οι
ασθενείς πλοηγούνται σε λαβύρινθο με χαμηλό φωτισμό αποφεύγοντας εμπόδια–
παρόμοιο τεστ με αυτό του Luxturna. Η βελτίωση στην ομάδα που έλαβε θεραπεία
ήταν 13,4% μεγαλύτερη από την ομάδα ελέγχου, αποτέλεσμα όμως δεν ήταν
στατιστικά σημαντικό. Η J&J το χαρακτήρισε «κατευθυντικά υποστηρικτικό».
Οι ερευνητές χαρακτήρισαν τα δεδομένα «θορυβώδη», καθώς η
ομάδα ελέγχου τα πήγε καλύτερα από το αναμενόμενο. Η θεραπεία όμως βελτίωσε
σημαντικά και πιο απλά τεστ όρασης, όπως την οπτική οξύτητα σε χαμηλό φωτισμό
(σαν να διαβάζει κανείς έναν πίνακα με γυαλιά ηλίου). Σ’ αυτό το τεστ, το 45%
των ασθενών με θεραπεία διάβασε τουλάχιστον δύο επιπλέον γραμμές, σε σύγκριση
με 7% στην ομάδα ελέγχου.
Η άποψη των ΕΥ
Ο Jason Comander, Οφθαλμίατρος στο Πανεπιστήμιο του Harvard
και στο Ινστιτούτο Όρασης και Ακοής της Μασαχουσέτης, που ήταν χειρουργός στη
μελέτη, έγραψε σε email: «Αν είχαν επιλέξει οποιοδήποτε άλλο αποτέλεσμα ως
κύριο καταληκτικό σημείο, η έγκριση θα ήταν βέβαιη».
Η Huckfeldt και ο Comander δεν έχουν προσωπικό οικονομικό
όφελος από την θεραπεία bota-vec, αλλά το Ινστιτούτο Όρασης και Ακοής της
Μασαχουσέτης θα λάβει δικαιώματα σε περίπτωση έγκρισης. Η Huckfeldt επίσης
συμβουλεύει την J&J.
Η θεραπεία φάνηκε γενικά ασφαλής, με τις περισσότερες
ανεπιθύμητες ενέργειες να είναι ήπιες ή μέτριες. Το 70% των συμμετεχόντων
εμφάνισε φλεγμονή στο μάτι. Επειδή η θεραπεία χορηγείται απευθείας στο μάτι,
δεν έχει τα ίδια προβλήματα ασφάλειας που έχουν άλλες γονιδιακές θεραπείες που
ταξιδεύουν σε όλο το σώμα.
Υπάρχει άλλη γονιδιακή θεραπεία για την XLRP σε προχωρημένο
στάδιο δοκιμών από την φαρμακευτική εταιρία Beacon Therapeutics, που
χρησιμοποιεί ως κύριο καταληκτικό σημείο την όραση με τεστ σε χαμηλό φωτισμό. Η
μελέτη σχεδόν έχει ολοκληρωθεί και αναμένονται δεδομένα πριν το τέλος του
επόμενου έτους.
Σε μια ασυνήθιστη κίνηση, η J&J δεν δημοσίευσε τα
δεδομένα της Φάσης 3 ούτε με δελτίο τύπου ούτε σε ιατρική συνάντηση. Η
παρουσίαση του Μαΐου 2025 στο Salt Lake City, όπου συμμετείχε η Ίδρυμα για την
Αντιμετώπιση της Τυφλότητας (FFB – ΗΠΑ), δεν είναι διαθέσιμη δημόσια, αν και
έχει δημοσιευτεί περίληψη των αποτελεσμάτων.
Ο Winton ελπίζει πως και άλλοι ασθενείς με XLRP θα έχουν την ευκαιρία να λάβουν γονιδιακή θεραπεία, και ο ίδιος θα ήθελε να θεραπεύσει και το δεύτερο μάτι του. Μάθε από τον γιατρό του, Michaelides, πως η J&J ξεκίνησε πρόσφατα μελέτη για θεραπεία του δεύτερου ματιού σε ασθενείς που συμμετείχαν σε πρώιμη δοκιμή. «Αυτό μπορεί να ισχύει για πολλούς που ζουν με την XLRP, αλλά το όνειρό μου δεν είναι να έχω τέλεια όραση – αυτό θα ήταν ιδανικό σε έναν ουτοπικό κόσμο. Το όνειρό μου είναι απλά να έχω κάποια όραση – χρήσιμη, λειτουργική όραση», είπε ο Winton.
