ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2022 Μέρος 9ο

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2022 Μέρος 9ο

1.4.         ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΩΦΩΝ ΚΑΙ ΒΑΡΗΚΟΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ

Ο Συνήγορος επεσήμανε προς το Υπουργείο Τουρισμού ότι οφείλει να καλύψει με θετικά μέτρα τις ανάγκες επικοινωνίας των κωφών και βαρήκοων ατόμων που χρησιμοποιούν την ελληνική νοηματική γλώσσα, ώστε να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες ξενάγησης σε πολιτιστικούς χώρους σε ισότιμη βάση με τους χρήστες της ελληνικής προφορικής γλώσσας (31). Η τελευταία ενημέρωση που είχε ο Συνήγορος από το Υπουργείο Τουρισμού το Δεκέμβριο του 2022 ήταν ότι τόσο στις τρέχουσες όσο και στις μελλοντικές διαδικασίες που αφορούν την εκπαίδευση και αδειοδότηση των Ελλήνων ξεναγών θα γινόταν επεξεργασία -παρά τις εγγενείς για το υπό συζήτηση ζήτημα σοβαρές τεχνικές δυσκολίες νέων πρακτικών που να υπηρετούν ακόμα περισσότερο το πνεύμα όσων προβλέπονται στην Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα Ατόμων με Αναπηρία.

1.5.         ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ

Όσον αφορά τη μεταχείριση των προσώπων που στερούνται την ελευθερία τους, ο Σωφρονιστικός Κώδικας προβλέπει ότι η μεταχείριση των κρατουμένων πρέπει να διασφαλίζει τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και να ενισχύει τον αυτοσεβασμό τους (άρθρο 2 του ν. 2776/1999). Επιτάσσει δε, ειδική μεταχείριση κρατουμένων όταν αυτή δικαιολογείται από τη νομική ή πραγματική κατάστασή τους, όπως για τα άτομα με αναπηρία, εφόσον γίνεται υπέρ του κρατουμένου και προς εξυπηρέτηση των ειδικών αναγκών της κατάστασής τους. Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 4 του ίδιου Κώδικα (Δικαιώματα των κρατουμένων) κατά την εκτέλεση της ποινής δεν περιορίζεται κανένα άλλο ατομικό δικαίωμα των κρατουμένων εκτός από το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία (παρ. 1) και αυτοί δεν εμποδίζονται, λόγω της κράτησής τους, στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους και την άσκηση των δικαιωμάτων που τους αναγνωρίζει ο νόμος, αυτοπροσώπως ή με αντιπρόσωπο (παρ. 2).

Σε Πόρισμα του σχετικά με τις «Συνθήκες Κράτησης Ατόμων με Αναπηρία» (2011) ο Συνήγορος διαπίστωσε απουσία κρατικής μέριμνας για την ειδική μεταχείριση των κρατουμένων στα σωφρονιστικά καταστήματα που παρουσιάζουν αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης, οι οποίοι απλώς παρακολουθούνται τακτικά από το ιατρείο του καταστήματος και βασίζονται στην εθελοντική παροχή βοήθειας από συγκρατούμενους τους για τη διεκπεραίωση των καθημερινών τους αναγκών. Ζητήματα προκύπτουν επίσης και σε σχέση με την φαρμακευτική περίθαλψη και τη διεξαγωγή κλινικών και παρακλινικών εξετάσεων που απαιτεί η κατάσταση της υγείας τους.

Η υποχρέωση λήψης ειδικών μέτρων για τους κρατούμενους με αναπηρία και οι νομικές συνέπειες της παραβίασής της, καταγράφονται αναλυτικά στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) (32). Ο Συνήγορος από την πλευρά του τονίζει ότι επιβάλλεται η λήψη μέτρων εντός του σωφρονιστικού καταστήματος για τους κρατούμενους με σωματική αναπηρία, ανάλογα με τον βαθμό αυτής, με διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών στο σωφρονιστικό κατάστημα για την κάλυψη βασικών αναγκών διαβίωσης και περίθαλψης (ειδικές τουαλέτες στα κελιά, ειδικοί όροι επισκεπτηρίου, ευχερής πρόσβαση στο ιατρείο). Επιπλέον, σε περίπτωση που η αναπηρία συνεπάγεται αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης, είναι επιτακτική η λήψη επιπλέον μέτρων για την κάλυψη των εξατομικευμένων καθημερινών αναγκών που απορρέουν από την αδυναμία αυτή και δεν μπορούν να ικανοποιηθούν με άλλο τρόπο. Τα παραπάνω έχουν επιβεβαιωθεί και στις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Πρόληψης Βασανιστηρίων (CPT), έπειτα από επαναληπτικές επισκέψεις της (2005, 2007, 2009) στις ελληνικές φυλακές και ειδικότερα στο Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού.

Κάποιες από τις προτάσεις της Αρχής για τους κρατούμενους που είναι άτομα με αναπηρία (33) έχουν γίνει δεκτές και για τον λόγο αυτό υπήρξαν σχετικές τροποποιήσεις στον Ποινικό Κώδικα. Ειδικότερα, (Ν. 4322/2015 που τροποποίησε σχετικές διατάξεις του προηγούμενου Ποινικού Κώδικα (Π.Κ) και αργότερα με τον νέο Π.Κ. (Ν. 4623/2019, όπως τροποποιήθηκε με τους Ν. 4855/2021 και Ν. 5023/2023) ρυθμίστηκαν θέματα που αφορούν, μεταξύ άλλων, την επιεικέστερη μεταχείριση ασθενών, ανάπηρων και υπερήλικων κρατουμένων. Συγκεκριμένα:

             Επεκτάθηκε η δυνατότητα κατ’ οίκον έκτισης της ποινής και στους κρατουμένους που έχουν υπερβεί το 70ο έτος της ηλικίας τους με ποινές πρόσκαιρης κάθειρξης (άρθρο 105 Π.Κ.). Επίσης εφαρμόζεται υποχρεωτικώς η κατ΄ οίκον έκτιση της ποινής και για όσους νοσούν από το σύνδρομο επίκτητης ανοσοποιητικής ανεπάρκειας τελικού σταδίου, από χρόνια νεφρική ανεπάρκεια και υποβάλλονται σε τακτική αιμοκάθαρση, από ανθεκτική φυματίωση ή είναι τετραπληγικοί, από κίρρωση του ήπατος με αναπηρία άνω του εξήντα επτά τοις εκατό (67%), από γεροντική άνοια ή από κακοήθη νεοπλάσματα τελικού σταδίου (άρθρο 105 παρ.2 Π.Κ.)

             Αναφορικά με τους ανήλικους κρατούμενους με αναπηρία, σύμφωνα με το αρθρ. 128 παρ. 1 ΠΚ, παρέχεται η δυνατότητα αντικατάστασης της ποινής του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων με έκτιση στην κατοικία κατ’ ανάλογη εφαρμογή του 105 παρ. 2 Π.Κ.

             Επεκτάθηκε η δυνατότητα της υφ’ όρον απόλυσης με ευεργετικό υπολογισμό ημερών κράτησης σε κρατούμενους με αναπηρία. Συγκεκριμένα σήμερα, σύμφωνα με το άρθρο 105Β παρ. 4 του νέου Π.Κ., «κάθε ημέρα κράτησης κρατουμένων που έχουν ημιπληγία ή παραπληγία, σκλήρυνση κατά πλάκας ή έχουν υποβληθεί σε επέμβαση μεταμόσχευσης καρδιάς, ήπατος, νεφρού ή μυελού των οστών ή είναι φορείς του συνδρόμου επίκτητης ανοσοποιητικής ανεπάρκειας ή έχουν κακοήθη νεοπλάσματα ή νεφρική ανεπάρκεια για την οποία γίνεται τακτική αιμοκάθαρση ή φυματίωση κατά τη διάρκεια της θεραπείας της, υπολογίζεται ευεργετικά ως δύο (2) ημέρες εκτιόμενης ποινής. Το ίδιο ισχύει και για: α) κρατουμένους με ποσοστό αναπηρίας πενήντα τοις εκατό (50%) και άνω, που δεν μπορούν να εργαστούν, εφόσον κρίνεται ότι η παραμονή τους στο κατάστημα κράτησης καθίσταται ιδιαίτερα επαχθής λόγω αδυναμίας αυτοεξυπηρέτησης, β) κρατουμένους με ποσοστό αναπηρίας εξήντα επτά τοις εκατό (67%) και άνω, γ) κρατούμενους στους οποίους απαγορεύεται ύστερα από γνωμάτευση από Κέντρο Πιστοποίησης Αναπηρίας (ΚΕ.Π.Α.) η ανάληψη εργασίας ή απασχόλησης που μπορεί βάσιμα να προκαλέσει σοβαρή και μόνιμη βλάβη στην υγεία τους […]». Σε κάθε περίπτωση απαιτείται έκτιση ενός ελάχιστου μέρους της ποινής (ΠΚ. άρθρο 105Β παρ. 6)

             Όσον αφορά το ζήτημα της προσωρινής κράτησης, ο ΣτΠ είχε υποστηρίξει ότι, ειδικά για τα άτομα με αναπηρία άνω του 67%, αυτή θα πρέπει να αποτελεί έσχατη λύση με απολύτως εξατομικευμένη αιτιολογία. Η πρότασή του είχε γίνει δεκτή με τον Ν. 4274/2014, αρθ. 7 παρ. 3, όπως τροποποιήθηκε με το 9 παρ.5 Ν.4322/2015, σύμφωνα με το οποίο το μέτρο της προσωρινής κράτησης δεν εφαρμοζόταν για κατηγορούμενους με αναπηρία σε ποσοστό εξήντα επτά τοις εκατό (67%) και άνω ή πενήντα τοις εκατό (50%) και άνω εφόσον κρινόταν ότι η παραμονή τους σε κατάστημα κράτησης θα καθίστατο ιδιαίτερα επαχθής λόγω αδυναμίας αυτοεξυπηρέτησης. Ενώ δεν υπάρχει ρητή πρόβλεψη για τα άτομα με αναπηρία και την επιβολή προσωρινής κράτησης στον ισχύοντα, πλέον, Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (Ν.4620/2019), ωστόσο, μπορεί να εφαρμοσθεί και σε αυτούς το μέτρο του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση, με τα έξοδα ωστόσο να βαρύνουν τους ίδιους

             Επίσης πλέον, όπως έχει προκύψει από αυτοψίες σε Καταστήματα Κράτησης σε κάποιες περιπτώσεις, οι κρατούμενοι με αναπηρία, ειδικά όσοι αντιμετωπίζουν δυσκολία αυτοεξυπηρέτησης, κρατούνται στο Ειδικό Κέντρο Υγείας Κρατουμένων Κορυδαλλού, προκειμένου να τυγχάνει καλύτερης αντιμετώπισης η κατάσταση της υγείας τους, αλλά δεν υπάρχουν σαφείς προϋποθέσεις ή πλαίσιο σχετικά με την απόφαση για μεταγωγή και έκτιση της ποινής τους στο εν λόγω Κέντρο Υγείας, παρά μάλλον εναπόκειται στη κρίση των υπευθύνων του εκάστοτε Καταστήματος Κράτησης. Και αυτή η πρακτική ακόμα παραμένει προβληματική, καθώς είναι άλλη η φύση και ο ρόλος του Κέντρου Υγείας Κρατουμένων

Καταληκτικά επισημαίνεται ότι οι κρατούμενοι με αναπηρία, αν και αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στη συμμετοχή τους στην εργασιακή και κοινωνική ζωή της φυλακής, λόγω και του μάλλον περιορισμένου αριθμού τους (δεν υπάρχει ακριβής αριθμός), δεν έχουν καταγραφεί ως ειδική κατηγορία και δεν φαίνεται να λαμβάνονται ιδιαίτερα υπόψη στην οργάνωση και δομή των σωφρονιστικών καταστημάτων και τη διαμόρφωση του πλαισίου μεταχείρισης των κρατουμένων. Η Αρχή προτείνει τη δημιουργία, στο πλαίσιο των λειτουργούντων σωφρονιστικών καταστημάτων, ειδικής δομής με εκπαιδευμένο προσωπικό για την εξυπηρέτηση των καθημερινών αναγκών κρατουμένων με αναπηρία ή αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης. Επίσης, προτείνει την κατοχύρωσή τους στον Σωφρονιστικό Κώδικα, ως ειδικής κατηγορίας, όπως οι γυναίκες και οι ανήλικοι, και τη θεσμοθέτηση ρητής υποχρέωσης ειδικής μέριμνας γι’ αυτούς.

31. ΣτΠ 271047/9435/2020 και 271047/96/2022.

32. ΕΔΔΑ, Kudla κατά Πολωνίας, 20.10.2000, Σακκόπουλος κατά Ελλάδος, 15.1.2004, Ξηρός κατά Ελλάδας, 21.2.2011, Kaprykowski κατά Πολωνίας, 3.5.2009,Rojkov κατά Ρωσίας, παρ. 4, 19.7.2007, Price κατά του Ηνωμένου Βασιλείου, 10.10.2001.

33. Ετήσια Έκθεση ΣτΠ 2013, σελ. 136-137.