ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ
ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2022 Μέρος 1ο
ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ
ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ
2022
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ
ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ
Η παρούσα Έκθεση αποτελεί προϊόν επεξεργασίας υλικού από το
σύνολο των τομέων αρμοδιότητας του Συνηγόρου του Πολίτη, το οποίο συγκέντρωσε η
ομάδα που συγκροτήθηκε με σκοπό την παρακολούθηση της εφαρµογής της Σύµβασης
του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόµων µε αναπηρία (άρθρο 72 ν. 4488/2017).
Στην ομάδα συμμετέχουν οι Eιδικοί επιστήμονες: Χρυσούλα
Αντωνίου, Κατερίνα Βλάχου, Θεοδώρα Βούλγαρη, Άρτεμις Καλαβάνου, Μαρία
Καραγεώργου, Ιωάννα Κουβαριτάκη, Κωνσταντίνος Μπαρτζελιώτης, Ευανθία Μπενέκου,
Έλενα Σταμπουλή και Αργυρώ Τζώρτζη, υπό την εποπτεία των Βοηθών Συνηγόρων
Καλλιόπης Λυκοβαρδή και Ευανθίας Σαββίδη.
Επιμέλεια Σύνταξης:
Σαββίδη Ευανθία, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη
Κεντρική Συντακτική Ομάδα: Θεοδώρα Βούλγαρη, Άρτεμις
Καλαβάνου, Μαρία Καραγεώργου,
Ευανθία Μπενέκου, ειδικοί επιστήμονες Συντονισμός έκδοσης:
Ελένη Αδαμαντίδου, Βασιλική Δελέγκου Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μάιρα
Παπασπύρου, info@mairadesign.gr
Συνήγοροςτου ΠολίτηTHEGREEKOMBUDSMAN
@Synigoros
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. ΕΚΚΡΕΜΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ TOY ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΩΝ ΕΤΩΝ
1.1. Θέματα
Ατομικής Κινητικότητας των ΑμεΑ
1.1.1. Η προσήλωση στο ιατρικό
μοντέλο, στο κριτήριο του κυλινδρισμού και σε γραφειοκρατικές προσεγγίσεις στη
διαδικασία απαλλαγής από τέλη κυκλοφορίας και τέλη ταξινόμησης οχήματος
1.1.2. Περιορισμοί λόγω ιθαγένειας
στην απαλλαγή από τέλη ταξινόμησης και τέλη κυκλοφορίας
1.1.3. Δικαιούχοι και προϋποθέσεις
χορήγησης Δελτίου Στάθμευσης ΑμεΑ (ΔΣΑ)
1.1.4. Παροχή διευκολύνσεων στη
διέλευση των ΑμεΑ από τους αυτοκινητοδρόμους της χώρας – Τα αδιέξοδα της
σύνδεσης με την
Ψηφιακή Κάρτα Αναπηρίας
1.2.
Φορολογικές απαλλαγές και διευκολύνσεις για ΑμεΑ
1.2.1. Εξαίρεση από την κατάσχεση
και τον συμψηφισμό του εξωιδρυματικού επιδόματος
1.2.2. Βεβαίωση τελών κυκλοφορίας
πέραν της πενταετίας, παρά την έκδοση σχετικής απόφασης ΣτΕ περί
αντισυνταγματικότητας, επί
τετράμηνο μετά από αυτήν
1.2.3. Διάκριση βάσει εγκυκλίου της ΑΑΔΕ μεταξύ κατηγοριών
ΑμεΑ με διαφορετικά ποσοστά αναπηρίας ως προς τις προϋποθέσεις χορήγησης
φοροαπαλλαγών
1.3.
Παθήσεις εκπαιδευτικών που επιτρέπουν την κατά προτεραιότητα μετάθεση
1.4.
Πρόσβαση κωφών και βαρήκοων ατόμων σε υπηρεσίες ξενάγησης σε πολιτιστικούς
χώρους
1.5.
Συνθήκες Κράτησης Ατόμων με Αναπηρία
1.6.
Μεταφορά ψυχικά ασθενών κατά τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας
1.7. Θέματα
προσβασιμότητας ΑμεΑ
1.8. Μέριμνα
για τη διευκόλυνση των εκλογέων με αναπηρία
1.9.
Ειδικότερα θέματα σε σχέση με την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού με
αναπηρία
2. ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ
ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΑΜΕΑ
2.1. Η
έναρξη των ασφαλιστικών και προνοιακών παροχών από την ημερομηνία υποβολής της
αίτησης για την πιστοποίηση αναπηρίας
2.2.
Αναδρομική χορήγηση αναπηρικών επιδομάτων λόγω μη πλήρους ενημέρωσης και ορθής
καθοδήγησης από τη διοίκηση
2.2.1. Αναδρομική χορήγηση της
διαφοράς ποσού δικαιούμενου επιδόματος νοητικής υστέρησης από το ποσό του
καταβαλλόμενου
επιδόματος βαριάς αναπηρίας από τον ΟΠΕΚΑ
2.2.2. Χρόνος έναρξης χορήγησης της
οικονομικής ενίσχυσης ατόμων που πάσχουν από συγγενή αιμολυτική αναιμία ή
συγγενή αιμορραγική
διάθεση ή σύνδρομο επίκτητης ανοσοποιητικής ανεπάρκειας
2.3.
Δυνατότητα σώρευσης επιδόματος βαριάς αναπηρίας με ασφαλιστική παροχή μικρού
ύψους
2.4.
Αποκατάσταση του ύψους της προνοιακής ενίσχυσης προς τους πτυχιούχους με
αναπηρία όρασης που λαμβάνουν σύνταξη και
παράλληλα ασκούν επαγγελματικά την επιστήμη του πτυχίου τους
2.5. Η ισχύς
των γνωματεύσεων της ΑΣΥΕ για τις παροχές αναπηρίας
2.6.
Ηλεκτρονική αποστολή συνταξιοδοτικών πράξεων στον ενδιαφερόμενο
2.7. Άρνηση
Δήμου να δεχθεί ανάκληση παραίτησης από δικαίωμα, ψυχικά πάσχοντα
ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΑ ΤΏΝ ΑΤΌΜΏΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ 2022
2.8. Απόλυση
εργαζομένου λόγω αναπηρίας
2.9.
Παρεμβάσεις στο νομοθετικό πλαίσιο για την προάσπιση των
δικαιωμάτων του παιδιού
2.10.
Πόρισμα για τα σοβαρά προσκόμματα στην ένταξη στην γενική εκπαίδευση
μαθητών/τριών με αναπηρία ή/και ειδικές
εκπαιδευτικές ανάγκες
2.11. Ειδικότερα θέματα σε
σχέση με την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού με αναπηρία
3. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ
3.1.
Ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης της Δ.ΥΠ.Α. μέσα από την Εθνική Στρατηγική
για την Κοινωνική Ένταξη και Μείωση της
Φτώχειας – δράσεις για τα ΑμεΑ
3.2. Διασφάλιση
του δικαιώματος στην εργασία για τα άτομα με αναπηρίες μέσω της κοινωνικής και
αλληλέγγυας οικονομίας και των δημοσίων συμβάσεων στο πλαίσιο ειδικών εθνικών
σχεδίων δράσης
3.3.
Παρακολούθηση χρηματοδοτήσεων δράσεων για τα ΑμεΑ (Ταμείο Ανάκαμψης και
Ανθεκτικότητας/ΕΣΠΑ) –
Η εφαρμογή της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ΑμεΑ μέσα από
την υλοποίηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων
3.3.1. Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και
Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0»
3.3.2. ΕΣΠΑ
4. ΛΟΙΠΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ TOY ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ
4.1. Παιδί
με αναπηρία – Δράσεις προαγωγής
4.2.
Εκπαιδευτικό έργο
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
H παρούσα Έκθεση είναι η τέταρτη κατά σειρά από την ανάθεση
στον Συνήγορο του Πολίτη της ειδικής αρμοδιότητας για την εξωτερική, ανεξάρτητη
παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης του Ο.Η.Ε. για τα δικαιώματα των ΑμεΑ.
Όπως και οι προηγηθείσες εκθέσεις, εξετάζει πλημμέλειες, ελλείμματα και
στρεβλώσεις, στο επίπεδο της κείμενης νομοθεσίας, των δευτερογενών κανονιστικών
ρυθμίσεων, της διοικητικής λειτουργίας και πρακτικής. Καταγράφει τα πεδία
πολιτικών, όπου έχει υπάρξει πρόοδος ως προς την εναρμόνιση του εθνικού
πλαισίου με τις επιταγές της Σύμβασης, προβαίνει σε διαπιστώσεις καθυστερήσεων
ή/και αλυσιτελών ρυθμίσεων, διατυπώνει, και συχνά επαναφέρει, προτάσεις για την
ουσιαστική μετουσίωση των προνοιών της Σύμβασης σε κανονιστικού περιεχομένου
ρυθμίσεις, σταχυολογεί προτάσεις της Αρχής που έγιναν αποδεκτές και διαμόρφωσαν
επιμέρους νομοθετικές παρεμβάσεις, αποτιμά την αποτελεσματική εφαρμογή
πολιτικών και αναδεικνύει το βαθμό ετοιμότητας και ανταπόκρισης του διοικητικού
μηχανισμού. Παράλληλα, ο Συνήγορος του Πολίτη, υπό τον θεσμικό του ρόλο αλλά
και με την ειδική του αρμοδιότητα ως πλαίσιο προαγωγής της Σύμβασης
παρακολουθεί το βαθμό υλοποίησης των στόχων του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα
Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, καθώς και την αξιοποίηση των χρηματοδοτικών
εργαλείων του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται
στην παρούσα Έκθεση για τις πολιτικές που έχει αναπτύξει και υλοποιεί η ΔΥΠΑ, μέσω
της Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική Ένταξη και Μείωση της Φτώχειας.
Οι θεματικές ενότητες της Έκθεσης εστιάζουν σε παρεμβάσεις
της Ανεξάρτητης Αρχής στους τομείς της εκπαίδευσης και της εργασίας,
αποτυπώνουν θετικές εξελίξεις στη κατοχύρωση του δικαιώματος προσβασιμότητας
για τα άτομα με αναπηρία, αλλά και καταγράφουν προβλήματα στην πιστοποίηση της
αναπηρίας καθώς και στην φορολογική, κοινωνικο-ασφαλιστική και προνοιακή
μεταχείριση των αναπήρων. Ειδική αναφορά γίνεται στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν
παιδιά με αναπηρία, καθώς και κρατούμενοι, ενώ επισημαίνεται η ενίσχυση του
πλαισίου για την αντιμετώπιση ζητημάτων που αντιμετωπίζουν εκλογείς με
αναπηρία.
Ο σεβασμός στα δικαιώματα των συμπολιτών μας με αναπηρία,
είναι, άλλωστε, και ζήτημα συλλογικής αλλά και ατομικής κουλτούρας. Ο Συνήγορος
του Πολίτη, υπηρετώντας τη συνταγματική του αποστολή, θα βρίσκεται σταθερά και
αποφασιστικά, στην πρώτη γραμμή της προάσπισης, προώθησης και προαγωγής των
δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία.
Ανδρέας Ι. Ποττάκης
Συνήγορος του Πολίτη Οκτώβριος 2023
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο Συνήγορος του Πολίτη, τόσο με την αρχική του αρμοδιότητα
ως Ανεξάρτητη Αρχή επιφορτισμένη με τον έλεγχο της νομιμότητας των ενεργειών
της διοίκησης, όσο και ως Πλαίσιο για την Προαγωγή της εφαρμογής της Σύμβασης
του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ, βρέθηκε ανέκαθεν στο πλευρό των ατόμων με
αναπηρία, διαμεσολαβώντας καταρχάς ατομικά, με αφορμή τις αναφορές που του
υποβάλλονται αλλά και θεσμικά, επισημαίνοντας τα προβλήματα, τις δυσλειτουργίες
και τις ανεπάρκειες της δημόσιας διοίκησης και της νομοθεσίας, στα θέματα του
σεβασμού των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία.
Η παρούσα τέταρτη Ειδική Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για
τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες διαρθρώνεται σε τέσσερα τμήματα.
Στο πρώτο συνοψίζονται οι σημαντικότερες παρεμβάσεις του
Συνηγόρου του Πολίτη της τελευταίας πενταετίας αναφορικά με ζητήματα
δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, των οποίων οι συστάσεις/προτάσεις είτε δεν
έχουν υλοποιηθεί ακόμη εκ μέρους της πολιτείας, είτε έχουν μερικώς υλοποιηθεί
ως προς ορισμένες πτυχές τους.
Στο δεύτερο τμήμα της Έκθεσης εκτίθενται δώδεκα από τις
πλέον πρόσφατες και σημαντικές παρεμβάσεις της Αρχής με αφορμή αναφορές πολιτών
ΑμεΑ σε ποικίλες θεματικές που εκτείνονται από τις ασφαλιστικές και προνοιακές
παροχές, τα επιδόματα και τις συντάξεις των ατόμων με αναπηρία, τις
γνωματεύσεις αναπηρίας μέχρι εργασιακά ζητήματα και θέματα αναφορικά με τα
παιδιά και τους μαθητές/μαθήτριες με αναπηρία.
Στο τρίτο τμήμα της έχουν επιλεγεί ορισμένες θεματικές
σχετικές με τις πολιτικές που έχουν εξαγγελθεί από την πολιτεία σε επίσημα
κείμενα/εργαλεία αυτής (π.χ. σχέδια δράσης, στρατηγικές, χρηματοδοτικά
εργαλεία) αναφορικά με την διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία
και αξιολογούνται, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού όσο και υλοποίησης. Ειδικότερα,
αναλύονται οι ενεργητικές πολιτικές της Δ.ΥΠ.Α., ειδικότερα ζητήματα σχετικά με
τη διασφάλιση του δικαιώματος εργασίας των ατόμων με αναπηρία, καθώς και η
παρακολούθηση των χρηματοδοτήσεων δράσεων για τα άτομα με αναπηρία μέσω του
Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» και του ΕΣΠΑ
(2021-2027). Η τελευταία αυτή θεματική εντάσσεται για πρώτη φορά στην Ετήσια
Ειδική Έκθεση του Συνηγόρου για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, με την
επιδίωξη να υπάρξει από την πλευρά της Αρχής σταθερή παρακολούθηση, ενημέρωση
και αξιολόγηση. Εξάλλου συμβαδίζει και με την επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα
τελευταία χρόνια να διασφαλίσει τη συμμόρφωση των κρατών μελών με τις
υποχρεώσεις τους περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων (μέρος των οποίων αποτελούν και τα
δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία), συναρτώντας τις χρηματοδοτήσεις που χορηγεί
με συγκεκριμένες προϋποθέσεις σχετικές με τα δικαιώματα αυτά.
Στο τέταρτο και τελευταίο τμήμα περιλαμβάνονται στοιχεία για
τις λοιπές δράσεις του Συνηγόρου αναφορικά με τα δικαιώματα των ατόμων με
αναπηρία κατά το 2022.
Η Έκθεση ευελπιστεί να μεταδώσει, τόσο στην δημόσια διοίκηση
όσο και στην κοινωνία συνολικά, την πλούσια εμπειρία του Συνηγόρου του Πολίτη
στο πεδίο της άσκησης των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, να λειτουργήσει
ως μία επιπλέον ευκαιρία της Πολιτείας να διορθώσει τις αδυναμίες που
παραμένουν και να την συνδράμει να επιταχύνει τα βήματα προς την σωστή
κατεύθυνση της προαγωγής των δικαιωμάτων και της ένταξης των ατόμων με αναπηρία.
Ευανθία Σαββίδη
Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη Οκτώβριος 2023
