ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2023 Μέρος 11ο

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2023 Μέρος 11ο

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2023 Μέρος 11ο

ΑΡΘΡΟ 7 – ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ

Δικαιώματα των παιδιών με αναπηρίες

Τα παιδιά με αναπηρίες απολαύουν της θεσμικής προστασίας όλων των νομικών εργαλείων για την προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά, ιδίως, της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Δ.Σ.Δ.Π.), καθώς και της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (Δ.Σ.Δ.Α.Α.). Οι δύο διεθνείς συμβάσεις αποτελούν εθνικό δίκαιο, αυξημένης τυπικής ισχύος σε συνέχεια της κύρωσής τους (αρ. 28 παρ.1 του Συντάγματος). Η Δ.Σ.Δ.Π. και η Δ.Σ.Δ.Α.Α. πρέπει να εφαρμόζονται παράλληλα, ώστε να επιτυγχάνεται ολιστικά η πραγμάτωση των δικαιωμάτων των παιδιών με αναπηρίες. Η Πολιτεία οφείλει να σέβεται τα κατοχυρωμένα δικαιώματα, αποφεύγοντας τη θεσμοθέτηση κανόνων, οι οποίοι δεν συνάδουν με τις επικυρωθείσες διεθνείς συμβάσεις, να τα προστατεύει από τρίτους ιδιώτες, φυσικά ή νομικά πρόσωπα, θέτοντας κατάλληλους κανόνες και να τα πραγματώνει, θεσμικά και ουσιαστικά, με κατάλληλη νομοθεσία, κανονιστικό πλαίσιο, πολιτικές και πρακτικές.

Η Αρχή δέχεται πλήθος αναφορών, ιδίως γονέων, σε σχέση με τα δικαιώματα των παιδιών με αναπηρίες σε κάθε πεδίο. Κατά το 2023 διερεύνησε, μεταξύ άλλων, ατομικές υποθέσεις (ενδεικτικά) που αφορούν σε διαδικασίες που σχετίζονται με τα ακόλουθα ζητήματα:

■ μη έναρξη φοίτησης σε γενικά ή ειδικά σχολεία από την έναρξη του σχολικού έτους (π.χ. καθυστέρηση τοποθέτησης ειδικού βοηθητικού προσωπικού) (Φ.Υ. 342428)

■            μη υλοποίηση προβλεπόμενων κατάλληλων ειδικών εκπαιδευτικών μέτρων στο γενικό σχολείο (π.χ. μη υλοποίηση παράλληλης στήριξης ή μη υλοποίηση με κατάλληλο προσωπικό)

■            μη υλοποίηση εγκριθείσας κατ’ οίκον διδασκαλίας (Φ.Υ. 333393 και 345584)

■            μη λειτουργία ιδρυθέντων, στη βάση κανονιστικού πλαισίου, Σχολικών Μονάδων Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (Φ.Υ. 341222)

■            προβλήματα στη φοίτηση μαθητών/μαθητριών σε Σ.Μ.Ε.Α.Ε. (Φ.Υ. 345584, 302055,313818 και 326769)

■            απαίτηση Υπουργείου Παιδείας για ετήσια ανανέωση ιατρικών γνωματεύσεων για χρόνιες μη αναστρέψιμες παθήσεις παιδιών για το σχολείο (Φ.Υ. 320040)

■            ανάρμοστη συμπεριφορά από εκπαιδευτικό (Φ.Υ. 320040) ή από ιδιώτη – γείτονα που ενοχλούνται από συμπεριφορές παιδιών με αναπηρίες, ιδίως, με αυτισμό (Φ.Υ. 332388)

■            απόδοση νόμιμου ποσοστού αναπηρίας από υγειονομικές επιτροπές των Κέντρων Πιστοποίησης Αναπηρίας (Φ.Υ. 332717, 33371 1 και 331060), ιδίως σε σχέση με παιδιά σε αναδοχή (Φ.Υ. 333411).

■            τη μη προέγκριση ειδικών θεραπειών – ειδικής αγωγής ανηλίκου από τον Ε.Ο.Π.Υ.Υ. χωρίς νόμιμη αιτία, και ζητήματα του κανονιστικού πλαισίου (Φ.Υ. 338281 και 312654), προβλήματα στη λειτουργία των ιδιωτικών κέντρων ειδικών θεραπειών(Φ.Υ. 330492, 334271 και 334390)

■            προσωρινή διακοπή κάλυψης δαπανών ειδικών θεραπειών παιδιών σε αναδοχή, λόγω καθυστέρησης έγκρισης προϋπολογισμού του αρμοδίου, για την προστασία τους, δημοσίου φορέα (Φ.Υ. 347224 )

■            διάκριση παιδιού με αυτισμό, λόγω άρνησης του Δήμου να το συμπεριλάβει σε θερινό ημερήσιο ψυχαγωγικό πρόγραμμα, στη βάση της αναπηρίας του (Φ.Υ. 337550)

■            ερώτημα γονέων για απαιτούμενη διαδικασία για τη θέση 17χρονου ανηλίκου, και εν δυνάμει ενηλίκου, με νοητική αναπηρία σε δικαστική συμπαράσταση (Φ.Υ. 343766)

■            άρνηση αποδοχής βρέφους με αναπηρία σε δημοτικό βρεφονηπιακό σταθμό, με το πρόβλημα να αναδύεται και στη σχετική προκήρυξη της Ε.Τ.Α.Α. (Φ.Υ. 337964)

■            κατάργηση και μεταφορά παιδοψυχιατρικής κλινικής από το γενικό νοσοκομείο «Τζάνειο» σε άλλο, με συνέπεια τη στέρηση κοινοτικών, νοσοκομειακών και εξωνοσοκομειακών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και περίθαλψης από ανήλικα, τα οποία γενικότερα διαβιούν στον Δήμο Πειραιά, και ειδικότερα παρουσιάζουν αναπηρία λόγω χρόνιας ψυχικής διαταραχής (Φ.Υ. 33301 1).

Η ανταπόκριση της Διοίκησης διαφοροποιείται ανά περίπτωση και δεν είναι πάντα θετική. Η Αρχή έχει εντοπίσει και πραγματοποιήσει παρεμβάσεις για συστημικά προβλήματα, τα οποία χρήζουν οργανωτικών αλλαγών ή/και τροποποίηση της νο-μοθεσίας και δεν έχουν επιλυθεί, όπως η σφαιρική πραγμάτωση του δικαιώματος στην εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρίες, η πρόληψη με υπηρεσίες υγείας, ψυχικής υγείας και κοινωνικής φροντίδας στην κοινότητα, η οδοντιατρική περίθαλψη για παιδιά με διαταραχές συμπεριφοράς, η αποϊδρυματοποίηση, κ.ά.

Επιπλέον των ανωτέρω, για το έτος 2023 η Αρχή ενέτεινε τις προσπάθειές της, αναδεικνύοντας τα εξής:

1. Τη μη υλοποίηση ή την υλοποίηση με υπέρμετρη καθυστέρηση, από την έναρξη του σχολικού έτους, της μεταφοράς παιδιών με αναπηρίες στο σχολείο (Φ.Υ. 313954/2022, 327018/2022, 314421/2022, 324320/2022, 326422/2022, 324817/2022, 324321/2022, 331055/2023, 343601/2023, 343599/2023, 343825/2023 και 345106/2023), η οποία υλοποιείται με διαδικασίες της αρμόδιας Περιφέρειας, αλλά και την αποπομπή – διακοπή μεταφοράς μαθητή με αυτισμό από ιδιώτη ιδιοκτήτη μεταφορικού μέσου, συμβεβλημένου με την Περιφέρεια (Φ.Υ. 336776). ‘Εως τον Δεκέμβριο 2023 παρέμειναν αρκετά κενά, με αποτέλεσμα ομάδες μαθητικού πληθυσμού, ή και μεμονωμένοι/ ες μαθητές/μαθήτριες, να βρίσκονται ή να κινδυνεύουν να τεθούν εκτός εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η Αρχή επεσήμανε προβλήματα σε σχέση με το νομικό πλαίσιο, τη διαδικασία ανάθεσης δρομολογίων, τα οποία κηρύσσονται επανειλημμένα άγονα, την έλλειψη ενδιαφέροντος των αναδόχων λόγω των απαιτήσεων της ελεύθερης αγοράς, τη μη επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση αθέτησης συμβατικών υποχρεώσεων, εκ μέρους των αναδόχων, την έλλειψη ιδίων μεταφορικών μέσων της Περιφέρειας, τους Δήμους και τις Σ.Μ.Ε.Α.Ε., τη μη διασφάλιση εκπαιδευμένων συνοδών και οδηγών για τους μαθητές/ μαθήτριες με αναπηρία, κ.ά. Η Αρχή απηύθυνε συγκεκριμένες προτάσεις για οργανωτικές αλλαγές και ανάληψη νομοθετικής πρωτοβουλίας προς το Υπουργείο Εσωτερικών και το Υπουργείο Παιδείας, ωστόσο, παρά την ανταλλαγή εγγράφων, στην πράξη το πρόβλημα δεν έχει επιλυθεί οριστικά.

2. Τη θέση εμποδίων στη συμμετοχή παιδιών με αυτισμό σε εκδρομές του γενικού σχολείου (Φ.Υ. 343948, 343599, 343601 και 335074) αφενός, σε σχέση με τη συμμετοχή μαθητή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και παράλληλη στήριξη στη σχολική εκδρομή της Γ’ λυκείου, και αφετέρου, σε σχέση με το συστημικό ζήτημα, το οποίο τέθηκε και από συλλόγους γονέων περισσότερων σχολείων. Στην πρώτη περίπτωση, η Αρχή επεσήμανε στο σχολείο του παιδιού την ειδική νομοθεσία για την εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, το νομικό πλαίσιο για τις σχολικές εκδρομές, ως μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τα καθήκοντα των εκπαιδευτικών γενικότε-

ρα, και του εκπαιδευτικού παράλληλης στήριξης ειδικότερα, καθώς και τις προτάσεις του ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ. για τον συγκεκριμένο, προκειμένου να αρθούν τα εμπόδια, τονίζοντας ότι αυτή η πρακτική συνιστά διάκριση και αποκλεισμό του παιδιού μέσα στην εκπαίδευση. Το πρόβλημα εστιάστηκε στην αντίφαση του νομικού πλαισίου που καθορίζει τα καθήκοντα των εκπαιδευτικών παράλληλης στήριξης, για συνοδεία μαθητών/μαθητριών σε εκδρομές, με τις πρόσφατες αποφάσεις και πρακτικές τοποθέτησής τους σε περισσότερα σχολεία. Επιπλέον λόγος, ο οποίος επηρεάζει και τις περιπτώσεις συνοδείας από ειδικό βοηθητικό προσωπικό, είναι ότι η δαπάνη δεν αναλαμβάνεται από το υπουργείο Παιδείας. Σε συνέχεια εγγράφων της Αρχής, στην πρώτη περίπτωση το Υπουργείο Παιδείας παρενέβη προς το σχολείο (Φ.Υ. 335074), ωστόσο, δεν ανταποκρίθηκε θετικά ως προς το συστημικό ζήτημα που τέθηκε, ώστε να αποτραπεί στο μέλλον οποιοδήποτε παρόμοιο περιστατικό.

3. Την άρνηση εγγραφής ή συνέχισης φοίτησης μαθητών/μαθητριών με αναπηρίες σε ιδιωτικά σχολεία (Φ.Υ. 336259, 341714 και 337845) ακόμα και νηπίων σε ιδιωτικά νηπιαγωγεία (Φ.Υ. 344787), με διάφορους άμεσους ή έμμεσους τρόπους, τα οποία δεν γίνονται αποδεκτά εξαρχής ή αποπέμπονται μεταγενέστερα (παιδιά με αναπηρίες ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή και με αδι- άγνωστες μαθησιακές δυσκολίες). Η Αρχή επεσήμανε στο Υπουργείο Παιδείας την ανάγκη: α) αυστηρής εφαρμογής της ισχύουσας νομοθεσίας, η οποία προβλέπει τη φοίτηση μαθητριών/μαθητών με αναπηρίες σε ιδιωτικά σχολεία με τους ίδιους όρους, προϋποθέσεις και προσαρμογές που ισχύουν για τα δημόσια γενικά σχολεία, β) επανελέγχου και αναθεώρησης των εσωτερικών κανονισμών λειτουργίας των ιδιωτικών σχολείων, οι οποίοι, για να θεωρούνται σύννομοι, απαγορεύεται να αντιτίθενται σε διάταξη νόμου ή σε διατάξεις υπερνομοθετικής ισχύος , αποκλείοντας άμεσα ή έμμεσα μαθητές/μαθήτρι- ες στη βάση της αναπηρίας τους, και γ) βελτίωσης της εποπτείας τους, και έκδοσης προβλεπόμενης υπουργικής απόφασης για τον καθορισμό των γενικών αρχών των εσωτερικών κανονισμών λειτουργίας (Φ.Υ. 336259/2023, 337845/2023 και 331613/2023). Το Υπουργείο ανταποκρίθηκε εγγράφως θετικά , χωρίς ωστόσο το ζήτημα να έχει επιλυθεί στην πράξη ή συστημικά.

4. Τον αποκλεισμό, από το πρόγραμμα για προσωπικό βοηθό ΑμεΑ (Φ.Υ. 340467), εφήβων που τελούν σε αναπτυξιακό στάδιο με αυξημένες ανάγκες για αυτοφρο

ντίδα, αυτοεξυπηρέτηση, ανεξαρτητοποίηση και κοινωνική συμπερίληψη μεταξύ των συνομηλίκων τους, καθώς και διαφοροποίηση από τους γονείς, ιδίως σε σχέση με ανάγκες, όπως η ένδυση, η προσωπική υγιεινή, κ.ά. Ειδικότερα, σε συνέχεια αναφοράς του «πανελλαδικού συλλόγου SOS τροχαία εγκλήματα», η Αρχή επεσήμανε τη χρησιμότητα του θεσμού, ως εντασσόμενου στο πλαίσιο ενός συστήματος κοινωνικής υποστήριξης, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρίες και των οικογενειών τους, συνδεόμενου με το δικαίωμά τους για ανεξάρτητη διαβίωση και συμπερίληψή τους στην κοινωνία και για αποτροπή της περιθωριοποίησης και ιδρυματοποίησής τους, ιδίως, λόγω της πραγματικής έλλειψης δικτύου γενικών και εξειδικευμένων υπηρεσιών πρωτοβάθμιας υγείας, ψυχικής υγείας και κοινωνικής φροντίδας – υποστήριξης στην κοινότητα. Προτάθηκε να διευρυνθούν οι σχετικές διατάξεις και το αντίστοιχο πληροφοριακό σύστημα, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα υποβολής αίτησης για προσωπικό βοηθό και για άτομα κάτω των 16 ετών, κατά περίπτω-ση, και για ad hoc κρίση από την αρμόδια διεπιστημονική επιτροπή, ιδίως κατά την καθολική εφαρμογή της υπηρεσίας σε όλη τη χώρα, σε συνέχεια της αξιολόγησης του προγράμματος, η οποία ωστόσο δεν έχει επιτευχθεί έως σήμερα.

5. Τον αποκλεισμό παιδιών με αναπηρία από τη χορήγηση Α.Μ.Κ.Α., ελλείψει άδειας νόμιμης διαμονής ή λόγω μη τακτοποίησης της αστικής τους κατάστασης, με συνέπεια την αδυναμία διασφάλισης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης ή εξοπλισμού ή τεχνολογικού βοηθήματος για την αναπηρία (π.χ. ακουστικό), και, κατ’ επέκταση, τη δυσχέρεια φοίτησης στο σχολείο (Φ.Υ. 337517 και 344787). Για το θέμα έχουν αποσταλεί επανειλημμένα έγγραφα προς το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, χωρίς ουσιαστική ανταπόκριση μέχρι σήμερα.