ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ – Ειδική Έκθεση 2021: Δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες – Μέρος 2ο
1.2. Πλημμελής αξιολόγηση της αναπηρίας και μείωση του αποδιδόμενου ποσοστού στις χρόνιες και εξελικτικές παθήσεις
Ο Συνήγορος του Πολίτη δέχθηκε αναφορές από πολίτες που διαμαρτύρονταν για πλημμελή υγειονομική κρίση της αναπηρίας τους και μείωση του αποδιδόμενου Ποσοστού Αναπηρίας από τις υγειονομικές επιτροπές ΚΕ.Π.Α. (ΦΥ 297833, 300642). Η Αρχή διαπίστωσε αρκετές περιπτώσεις πασχόντων από χρόνιες εξελικτικές παθήσεις (ιδίως αυτοάνοσης αιτιολογίας, όπως Συστηματικό Ερυθηματώδη Λύκο) ή από άλλες χρόνιες (ψυχιατρικές, καρδιολογικές κ.λ.π.) και λοιπές συντρέχουσες παθήσεις, στις οποίες αποδιδόταν από τις υγειονομικές επιτροπές ΚΕ.Π.Α. μειωμένο ποσοστό αναπηρίας. Ωστόσο, επρόκειτο για άτομα με αναπηρία που κρίνονταν σταθερά, επί συναπτά έτη, με Ποσοστό Αναπηρίας ανώτερο του 67% και βρίσκονταν επί πολλά έτη εκτός αγοράς εργασίας, βιοποριζόμενα στη συντριπτική τους πλειοψηφία με το επίδομα βαριάς αναπηρίας του Οργανισμού Προνοιακών Επιδομάτων και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (Ο.Π.Ε.Κ.Α.). Το ποσοστό αναπηρίας που τους αποδόθηκε για τις ίδιες παθήσεις, μετά την πρόσφατη εξέτασή τους από τις υγειονομικές επιτροπές ΚΕ.Π.Α., ήταν μειωμένο και, σε κάποιες περιπτώσεις, υποδεέστερο οριακά του Π.Α. 67%, με αποτέλεσμα να μην δικαιούνται πλέον το επίδομα αναπηρίας.
Διαπιστώθηκε ακόμη ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, οι υγειονομικές επιτροπές ΚΕ.Π.Α. έτειναν συστηματικά να αποδίδουν για την κάθε (συν)αξιολογούμενη πάθηση το κατώτερο όριο Ποσοστού Αναπηρίας που προβλέπεται από τον Ενιαίο Πίνακα Προσδιορισμού Ποσοστού Αναπηρίας. Κατά συνέπεια, το συνολικό αποδιδόμενο ποσοστό αναπηρίας ήταν το ελάχιστο προβλεπόμενο, υπολειπόταν δε κατά πολύ (ακόμα και κατά 17 εκατοστιαίες μονάδες) από το Π.Α. που είχε αποδοθεί για την ίδια ή ίδιες παθήσεις ακόμη και πριν από δύο έτη, χωρίς να έχει λάβει χώρα οποιαδήποτε βελτίωση της υγείας του εξεταζόμενου.
Η Αρχή απέστειλε προς τη Διεύθυνση Ιατρικής Αξιολόγησης του e – ΕΦΚΑ αίτημα εισαγωγής περιπτώσεων, όπως οι ανωτέρω, στην Επιτροπή Δειγματοληπτικού Ελέγχου και επανεξέτασής τους από τις υγειονομικές επιτροπές για τη διόρθωση του αποδιδόμενου Ποσοστού Αναπηρίας.
1.3. Πλημμελής αξιολόγηση της αναπηρίας σε παθήσεις που επιφέρουν την ίδια μορφή αναπηρίας με παραπληγία- τετραπληγία
Ο Συνήγορος του Πολίτη έλαβε γνώση περιπτώσεων προσώπων με ανοϊκή συνδρομή πολύ προχωρημένου σταδίου και απόλυτη αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης, στις οποίες, με βάση τις γνωματεύσεις ΚΕ.Π.Α., αποδίδεται πολύ υψηλό ποσοστό αναπηρίας (άνω του 90%), εφ’ όρου ζωής. Η επιτροπή έκρινε στις περιπτώσεις αυτές ότι συντρέχουν οι ιατρικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση του επιδόματος συμπαράστασης ετέρου προσώπου. Ωστόσο, το συγκεκριμένο επίδομα χορηγείται μόνο σε συνταξιούχους αναπηρίας, με αποτέλεσμα την απουσία πρόβλεψης οποιασδήποτε οικονομικής ενίσχυσης για όσους πολίτες δεν λαμβάνουν σύνταξη αναπηρίας, παρά τις αυξημένες ανάγκες που προκύπτουν από την κατάσταση της υγείας τους.
Για τους ανωτέρω λόγους και σε συνέχεια σχετικών δικαστικών αποφάσεων, τροποποιήθηκε, με τις διατάξεις του άρθρου 56 του ν. 4554/2018 (Α΄130), το θεσμικό πλαίσιο χορήγησης επιδόματος τετραπληγίας-παραπληγίας, με διεύρυνση των κατηγοριών των δικαιούχων. Ειδικότερα, δικαιούχοι του επιδόματος είναι και όσοι, μολονότι δεν πάσχουν από παραπληγία-τετραπληγία κατά τη στενή ιατρική έννοια, έχουν παθήσεις που επιφέρουν την ίδια μορφή αναπηρίας. Η νομοθετική διάταξη αποσκοπούσε, κατά τούτο, στην ενιαία αντιμετώπιση των λειτουργικά κινητικά αναπήρων, ανεξάρτητα από την ειδικότερη υποκείμενη νόσο, ενώ κάθε άλλη ερμηνεία θα στερούσε την εν λόγω διάταξη από το κανονιστικό περιεχόμενό της.
Σε αντίθεση με τα ανωτέρω, παρατηρήθηκε ότι στις γνωματεύσεις ΚΕ.Π.Α., παρόλο που γίνεται επίκληση του ν. 4554/2018, τίθεται συχνά η διάγνωση «δεν παρουσιάζει παρατετραπληγία». Κατ’ αυτόν τον τρόπο, δεν φαίνεται να γίνεται από τα μέλη της επιτροπής ορθή εφαρμογή της νομοθεσίας, καθώς η εν λόγω διάταξη δεν προϋποθέτει τη διαπίστωση παρατετραπληγίας για τη χορήγηση εξωιδρυματικού επιδόματος παραπληγίας, αλλά την εκτίμηση της λειτουργικότητας του ασθενούς. Τίθεται, συνεπώς, υπό αμφισβήτηση η νομιμότητα των γνωματεύσεων που απορρίπτουν τη χορήγηση του επιδόματος υπό την, εσφαλμένη, αιτιολογία ότι δεν παρουσιάζεται παρατετραπληγία, καθώς η προϋπόθεση αυτή δεν απαιτείται εκ του νόμου (ΦΥ 309147).
1.4. Διαδικασία παροχής οικονομικής ενίσχυσης σε άτομα με βαριά νοητική υστέρηση
Στο πλαίσιο εξέτασης ατομικής αναφοράς (ΦΥ 298599), διαπιστώθηκε ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες του Ο.Π.Ε.Κ.Α., κατά τον έλεγχο συνδρομής της πραγματικής προϋπόθεσης της νοητικής υστέρησης -για τη χορήγηση της οικονομικής ενίσχυσης ατόμων με βαριά νοητική υστέρηση- δεν δέχονται γνωματεύσεις πιστοποίησης αναπηρίας των υγειονομικών επιτροπών του ΚΕ.Π.Α. Ειδικότερα, πρόκειται για γνωματεύσεις στις οποίες αναγράφεται ο κωδικός και ο χαρακτηρισμός της πάθησης σύμφωνα με τον Ενιαίο Πίνακα Προσδιορισμού Ποσοστού Αναπηρίας («F72 περιγραφή ICD10 Σοβαρή νοητική στέρηση, κωδ ΕΠΠΠΑ 548, περιγραφή ΕΠΠΑ Σοβαρή νοητική στέρηση»), (8) ενώ ρητά ορίζεται στη σχετική ΚΥΑ ότι η συγκεκριμένη πάθηση αντιστοιχεί σε Δείκτη Νοημοσύνης 20 έως 34 και αξιολογείται με Ποσοστό Αναπηρίας 80% – 84%. Κατά πάγια πρακτική δε, οι υπηρεσίες του Ο.Π.Ε.Κ.Α. επιστρέφουν τις γνωματεύσεις πιστοποίησης αναπηρίας στις υγειονομικές επιτροπές ΚΕ.Π.Α. προς συμπλήρωση και αναγραφή στο σώμα της γνωμάτευσης του Δείκτη Νοημοσύνης.
Η πρακτική αυτή έχει ως αποτέλεσμα αφενός οι δικαιούχοι να αποστερούνται την οικονομική ενίσχυση, από την οποία πιθανόν να βιοπορίζονται αποκλειστικά, και μάλιστα για μακρό χρονικό διάστημα εωσότου ολοκληρωθεί η σύνθετη διαδικασία συμπλήρωσης της γνωμάτευσης, αφετέρου να επιβαρύνονται περαιτέρω οι υγειονομικές επιτροπές ΚΕ.Π.Α. Ο Συνήγορος του Πολίτη ζήτησε από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Ο.Π.Ε.Κ.Α. και τη Διεύθυνση Ιατρικής Αξιολόγησης του e-ΕΦΚΑ την επίλυση του ζητήματος κατά τον προσήκοντα τρόπο.
1.5. Απλοποίηση της πιστοποίησης της αναπηρίας για τις φοροαπαλλαγές
Με τη θεσμοθέτηση και λειτουργία των ΚΕ.Π.Α., έπαψε η λειτουργία των Νομαρχιακών Υγειονομικών Επιτροπών, οι οποίες εξέδιδαν γνωματεύσεις αναπηρίας για τη χορήγηση αναπηρικών συντάξεων και επιδομάτων. Εν συνεχεία, και η φορο- λογική διοίκηση σταμάτησε να δέχεται τις σχετικές γνωματεύσεις ως πιστοποίηση αναπηρίας για τη χορήγηση φοροελαφρύνσεων ή απαλλαγών, ζητώντας πλέον πιστοποιήσεις ΚΕ.Π.Α.
Ο Συνήγορος του Πολίτη επεσήμανε κατόπιν τούτου ότι οι πολίτες, οι οποίοι εί- χαν λάβει αποφάσεις για αναπηρία εφ’ όρου ζωής και οριστική συνταξιοδότηση από τις ως άνω επιτροπές, έπρεπε πλέον να επανεξετάζονται ανά διετία από ΚΕ.Π.Α. για τη χορήγηση των φορολογικών ελαφρύνσεων και απαλλαγών.
Με την υπ’ αριθμ. Πρωτ. 2225/02-12-2021 Εγκύκλιο της Α.Α.Δ.Ε. διευκρινίστηκε ότι, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ο φορολογούμενος λαμβάνει σύνταξη από ασφαλιστικό φορέα κύριας ασφάλισης επειδή έχει αναπηρία σε ποσοστό τουλάχιστον ογδόντα τοις εκατό (80%), γίνεται δεκτή για τη χορήγηση των φοροαπαλλαγών η γνωμάτευση υγειονομικής επιτροπής -η οποία δεσμεύει τον ασφαλιστικό/ συνταξιοδοτικό φορέα που χορηγεί τη σύνταξη- καθώς και γνωμάτευση που περιέχει ιατρική κρίση ανικανότητας για κάθε εργασία, με ποσοστό αναπηρίας 80% και άνω. Περαιτέρω, σε περίπτωση που η γνωμάτευση περιέχει οριστική κρίση ως προς το ποσοστό αναπηρίας ή ισχύει εφ’ όρου ζωής, διευκρινίστηκε ότι διατηρεί την ισχύ της και γίνεται δεκτή ανεξαρτήτως του χρόνου έκδοσής της ή της κατάργησης της υγειονομικής επιτροπής που τη χορήγησε
