Οι αδυναμίες της δημόσιας διοίκησης που αναδεικνύει η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη

Οι αδυναμίες της δημόσιας διοίκησης που αναδεικνύει η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη

Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης

Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης Δικηγόρος Αθηνών – Συνταγματολόγος – Συνήγορος Αμερικανικού Δημοκρατικού Κόμματος στην Ελλάδα – νομικός συνεργάτης Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ελλάδα – ΔΣ Σισμανόγλειο νοσοκομείο -νομικός σύμβουλος Βορειοηπειρωτών Ελλάδος – νομικός συνεργάτης Ουκρανών Ελλάδος- Δ.Σ. Ιδρύματος Μπότσαρη Ελλάδος.

 

 

Την Ειδική του Έκθεση για την Ίση Μεταχείριση, δημοσίευσε ο Συνήγορος του Πολίτη. Η έκθεση διαπιστώνει και αναδεικνύει διακρίσεις λόγω αναπηρίας και διακρίσεις λόγω φύλου. Τα άτομα με αναπηρία έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρα που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας (άρθρο 21 παρ. 6 του Συντάγματος). Το σημαντικότερο ίσως μέτρο που χρειάζεται είναι η αλλαγή κουλτούρας και η καταπολέμηση των στερεοτύπων, ώστε η έμφαση να δίδεται όχι στις δυνατότητες του μέσου ανθρώπου, αλλά στη διευκόλυνση της ανθρώπινης αδυναμίας.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 10% του πληθυσμού στις ανεπτυγμένες χώρες παρουσιάζει κάποιας μορφής αναπηρία, η οποία μπορεί και να μην είναι άμεσα εμφανής. Θα πρέπει επίσης να λαμβάνουμε υπόψη ότι τα μέσα διευκόλυνσης των ατόμων με αναπηρία συνήθως ωφελούν και άλλες ομάδες πληθυσμού, όπως άτομα τρίτης ηλικίας (που συχνά έχουν μειωμένη όραση, ακοή και κινητικότητα), άτομα με παροδικές αναπηρίες (π.χ. τραυματισμένο γόνατο ή πόδι σε γύψο), γονείς με βρεφικά καροτσάκια, έγκυες γυναίκες και άτομα με ασυνήθεις σωματικές διαστάσεις. Αν συνυπολογιστούν και αυτές οι κατηγορίες προσώπων, ο αριθμός των επωφελούμενων από τα μέσα διευκόλυνσης των ατόμων με σωματική αναπηρία προσεγγίζει το ήμισυ του πληθυσμού. Τα άτομα με αναπηρία έχουν δικαίωμα σε ίσες ευκαιρίες και σε προστασία έναντι διακρίσεων και βίας. Ωστόσο, το 52 % των ατόμων με αναπηρία αισθάνονται ότι υφίστανται διακρίσεις, ενώ τα άτομα με αναπηρία διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πέσουν θύματα βίας και κακοποίησης στο οικιακό τους περιβάλλον και σε ιδρύματα. Απαιτείται βελτίωση στους τομείς της προσβασιμότητας, της ευαισθητοποίησης, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, της κοινωνικής προστασίας και της υγείας, μεταξύ άλλων.

Σύμφωνα με τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θεωρούν την ισότητα και τη μη διακριτική μεταχείριση ως ακρογωνιαίους λίθους των ενωσιακών πολιτικών, η στρατηγική αποτέλεσε το κύριο μέσο για την εφαρμογή από την Ευρωπαϊκή Ένωση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία UNCRPD), στην οποία είναι συμβαλλόμενα μέρη τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και όλα τα κράτη μέλη της ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα πρέπει να τοποθετηθούν περισσότερα αναβατόρια, ράμπες και ανελκυστήρες σε δημόσια κτήρια π.χ. σχολεία, εκπαιδευτικά ιδρύματα, νοσοκομεία, υπουργεία κ.α., αλλά και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις π.χ. πολυκαταστήματα και μεγάλες εταιρίες. Μεγάλο βάρος πρέπει να δοθεί και στην σωστή συντήρηση τους ή επισκευή, όταν χρειάζεται, εφόσον συχνά υπάρχουν τέτοιες εγκαταστάσεις όμως δεν χρησιμοποιούνται αφού δεν λειτουργούν. Να δημιουργηθούν θέσεις στάθμευσης για άτομα με ειδικές ανάγκες.

Έπειτα εξίσου σημαντικό που αφορά κυρίως την κοινότητα είναι η ύπαρξη μεγάλων πεζοδρομίων και το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης να ευνοεί κι τα άτομα με κινητικά προβλήματα. Επειδή μπορεί κάποιος εύκολα να αντιληφθεί ότι σε μια άναρχα οικοδομημένη πόλη όπως οι μεγαλύτερες και παλαιότερες στην Ελλάδα, είναι σχεδόν ακατόρθωτο να αλλάξουν, μπορούν όμως να βελτιωθούν. Δηλαδή να επισκευασθούν τα σπασμένα πεζοδρόμια και δρόμοι, να φτιαχτούν περισσότερες μπάρες, ακόμα να αναδημιουργηθούν κομμάτια της πόλης που καθιστούν την πρόσβαση των ατόμων αυτών αδύνατη. Θα πρέπει η πολιτεία να ακούσει τις φωνές των συμπολιτών μας.

Σημαντικότερο είναι η αλλαγή της στάσης των ατόμων της κοινότητάς τους. Συχνά οι πολίτες κωφεύουν στα προβλήματα και στα θέματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία. Ένα βήμα είναι η συνειδητοποίηση ότι δεν είμαστε τόσο διαφορετικοί και ότι η υγεία δεν είναι ένα αγαθό ες αεί κεκτημένο. Ας έρθουμε στην θέση των συμπολιτών μας και να σεβαστούμε τα δικαιώματα τους. Οι θέσεις πάρκινγκ αναπήρων και οι ράμπες στα πεζοδρόμια δεν είναι για το αυτοκίνητό μας, είναι για τους συνανθρώπους μας. Η παιδεία των ατόμων δεν φαίνεται από πράξεις ψευδοηρωίσμου αλλά την διαφορετική προσέγγιση του θέματος της αναπηρίας. Επομένως το βασικό θέμα που επιβάλλεται να αντιληφθούμε ότι είναι άνθρωποι ικανοί για εργασία, με δεξιότητες και ταλέντα, που έχουν κάθε δικαίωμα αλλά και υποχρέωση να είναι παρόντες στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Είναι εγκληματικό και για τα άτομα αλλά και για το σύνολο να τους κρατάμε πίσω είτε λόγω προκαταλήψεων και ρατσιστικών στερεοτύπων είτε λόγω αμέλειας των διοικούντων.

Σύμφωνα με τους αριθμούς της Έκθεσης, το 2022 υποβλήθηκαν 936 νέες αναφορές, το 80% των οποίων στρεφόταν κατά φορέων και υπηρεσιών του Δημοσίου, ενώ το 20% στρεφόταν κατά ιδιωτών. Περαιτέρω και ως προς τις θεματικές κατανομές των αναφορών που υποβλήθηκαν, οι περισσότερες από τις μισές (59%) αναφορές αφορούσαν διακρίσεις λόγω φύλου, με τις διακρίσεις λόγω αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης να ακολουθούν με ποσοστό 21%. Σαφώς λιγότερες ήταν οι περιπτώσεις διακρίσεων λόγω οικογενειακής κατάστασης (6%), λόγω ηλικίας (5%), λόγω θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων (3%), λόγω φυλής ή χρώματος (2%), λόγω εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής (2%) και λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου και κοινωνικής κατάστασης (2%). Κεντρικό συμπέρασμα αποτελεί το γεγονός ότι ο συνολικός αριθμός των αναφορών για υποθέσεις διακρίσεων παρέχει ενδείξεις των τάσεων που εμφανίζουν οι διακρίσεις που καταγγέλλονται, αλλά τελεί σε αναντιστοιχία με το εύρος και την ένταση των διακρίσεων στο πραγματικό κοινωνικό πεδίο.

Ειδικότερα, η θεματική κατανομή των αναφορών για διακρίσεις που έλαβε ο Συνήγορος κατά το 2022 είναι, για άλλη μία χρονιά ετεροβαρής: καταγγελίες για διάκριση λόγω φύλου αντιστοιχούν στις μισές επί του συνόλου των αναφορών, ενώ η αναπηρία αναδεικνύεται ως λόγος διάκρισης στο 1/5 αυτών. Επιχειρώντας την ανάλυση των δεδομένων που εμφανίζει η στατιστική αποτύπωση του έτους διαπιστώνεται ότι ο αριθμός των ετησίως υποβαλλόμενων αναφορών εμφανίζεται σταθεροποιημένος τα τελευταία χρόνια. Οι αναφορές που αφορούν διακρίσεις λόγω εθνικής ή φυλετικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, σεξουαλικού προσανατολισμό και ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου εξακολουθούν να κυμαίνονται σε χαμηλά ποσοστά ετησίως και να μην παρέχουν ικανά στοιχεία του εύρους και της έντασης των διακρίσεων που αντιμετωπίζουν οι συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες.

Ο συγκριτικά μεγαλύτερος αριθμός αναφορών ιδίως σε ζητήματα διακρίσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας ή οικογενειακής κατάστασης παρέχει σαφώς πληρέστερες ενδείξεις των τάσεων που παρατηρούνται στο πεδίο και επιτρέπει συμπεράσματα σχετικά με την επιτευχθείσα πρόοδο. Στο πρώτο κεφάλαιο της έκθεσης παρουσιάζονται αντιπροσωπευτικές υποθέσεις διακρίσεων, ο τρόπος χειρισμού τους και η έκβασή τους. Στο δεύτερο κεφάλαιο επιχειρείται η ερμηνευτική προσέγγιση και ανάλυση ζητημάτων που έχουν ανακύψει κατά την εφαρμογή του ν. 4808/20211, ιδίως σε ό, τι αφορά τη βία και την παρενόχληση στον κόσμο της εργασίας και την εξισορρόπηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την ιδιωτική και την επαγγελματική ζωή. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται ζητήματα που αφορούν την προώθηση μέτρων και διευκολύνσεων που ευθέως ή εμμέσως κατατείνουν στην ενδυνάμωση του νομοθετικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση (τηλεργασία, ψηφιακή μεταρρύθμιση, πολιτικές ουδετερότητας).

Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται παρεμβάσεις συστημικού χαρακτήρα με στόχο την άρση διάχυτων στερεοτύπων ή προκαταλήψεων που δυσχεραίνουν την επίτευξη πραγματικής ισότητας. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι νομοθετικές προτάσεις που υποβλήθηκαν το 2022 προς το εκάστοτε αρμόδιο υπουργείο, καθώς και η εντός του έτους υιοθέτηση νομοθετικών προτάσεων προηγούμενων ετών. Επισημαίνεται ότι οι νομοθετικές εξελίξεις που έχουν επέλθει με τον ν. 4808/2021 σε θέματα που αφορούν τη βία και την παρενόχληση στην εργασία, η εισαγωγή ευέλικτων μορφών εργασίας, όπως η τηλεργασία, η αναμόρφωση του πλαισίου των αδειών των εργαζόμενων με σκοπό την ευχερέστερη εξισορρόπηση των ιδιωτικών και επαγγελματικών τους υποχρεώσεων, η προσθήκη και περαιτέρω εξειδίκευση νέου πεδίου αρμοδιότητας για την Αρχή, η επέκταση της προστασίας κατά των διακρίσεων λόγω αναπηρίας στο πεδίο της εκπαίδευσης, της παροχής αγαθών και υπηρεσιών, διαμορφώνουν ένα πλαίσιο με θετικό πρόσημο. Παραμένουν όμως σοβαρές ελλείψεις στο πεδίο της αποτελεσματικής εφαρμογής και της επίτευξης απτής προόδου.

Ως έμμεση διάκριση λόγω φύλου, ορίζεται «κάθε πράξη ή παράλειψη που θέτει σε ιδιαίτερα μειονεκτική θέση τα πρόσωπα λόγω φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, δυνάμει μιας ουδέτερης εκ πρώτης όψης διάταξης, κριτηρίου ή πρακτικής, εκτός αν αυτή η διάταξη, το κριτήριο ή η πρακτική δικαιολογείται αντικειμενικά από νόμιμο σκοπό και τα μέσα για την επίτευξη του εν λόγω σκοπού είναι πρόσφορα και αναγκαία» (Άρθρο 2 του Ν. 3896/2010 όπως τροποποιήθηκε με το Άρθρο 2 του Ν. 4604/2019).

Η έμμεση διάκριση «δεν υφίσταται, εάν η διάταξη, το κριτήριο ή η πρακτική αυτή δικαιολογείται αντικειμενικά από έναν θεμιτό σκοπό και τα μέσα επίτευξής του είναι πρόσφορα και αναγκαία, εάν τα μέτρα, που λαμβάνονται, είναι αναγκαία για την τήρηση της δημόσιας ασφάλειας, τη διασφάλιση της δημόσιας τάξης, την πρόληψη ποινικών παραβάσεων, την προστασία της υγείας, των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων ή όταν αφορά άτομα με αναπηρία ή χρόνια πάθηση και μέτρα που λαμβάνονται υπέρ αυτών» (Άρθρο 2, Ν. 4443/2016). Η παρενόχληση λόγω φύλου υφίσταται «όταν εκδηλώνεται ανεπιθύμητη συμπεριφορά συνδεόμενη με το φύλο ενός προσώπου, με σκοπό ή αποτέλεσμα την παραβίαση της αξιοπρέπειας του προσώπου αυτού και τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος» (Άρθρο 2, Ν. 3896/2010).

Στο πλαίσιο αυτό ως σεξουαλική παρενόχληση ορίζεται η «οποιαδήποτε μορφή ανεπιθύμητης λεκτικής, ψυχολογικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα, με αποτέλεσμα την προσβολή της προσωπικότητας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος γύρω από αυτό» (Οδηγία 2006/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όπως ενσωματώθηκε με το Ν. 3896/2010). Η σεξουαλική παρενόχληση συνιστά επίσης διάκριση – μια «πράξη ή παράλειψη που αποκλείει ή θέτει σε εμφανώς μειονεκτική θέση» – λόγω φύλου (Άρθρα 2 και 3 Ν. 3896/2010).

Η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να λάβει ποικίλες μορφές. Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2014:97) διέκρινε 4 βασικές μορφές αυτής: φυσική (σωματική), λεκτική, μη λεκτική, διαδικτυακή. Ο Συνήγορος διαπίστωσε ότι, η άρνηση της χρήσης μαντήλας κατά την πρακτική άσκηση νοσηλευτικής στους χώρους των κλινικών δεν στοιχειοθετεί άμεση διάκριση, κατά τον Ν. 4443/2016, καθώς η άρνηση δεν έγινε λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων της συγκεκριμένης εργαζόμενης, αλλά για την τήρηση της προβλεπόμενης αμφίεσης των νοσηλευτριών, βάσει διατάξεων κανονιστικού χαρακτήρα, οι οποίες δεν προβλέπουν εξαίρεση και εφαρμόζονται στο νοσηλευτικό προσωπικό αδιακρίτως. Υπηρεσίες μπορούν να εφαρμόζουν ειδικούς κανόνες υγιεινής για την προστασία των πολιτών.

Επιπλέον, η άρνηση της χρήσης μαντήλας κατά την πρακτική άσκηση νοσηλευτικής αιτιολογήθηκε επαρκώς από τη διοίκηση του νοσοκομείου, στο πλαίσιο των μέτρων περιορισμού των προϋποθέσεων εξάπλωσης λοιμώξεων και για τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας. Επομένως, η άρνηση της χρήσης μαντήλας κατά την πρακτική άσκηση της φοιτήτριας νοσηλευτικής στις παραπάνω κλινικές δεν στοιχειοθετεί έμμεση διάκριση, καθώς δικαιολογείται αντικειμενικά βάσει θεμιτού σκοπού (που είναι εν προκειμένω, κατά ρητή πρόβλεψη του Ν. 4443/2016 και της Οδηγίας 2000/78/ΕΚ, η προστασία της υγείας), τα δε μέσα επίτευξης αυτού του σκοπού είναι πρόσφορα (χρήση των εξαρτημάτων της νοσηλευτικής στολής, τηρουμένων των προδιαγραφών απολύμανσης), αλλά και αναγκαία – αναλογικά (ο περιορισμός της μαντήλας αφορά στο νοσηλευτικό προσωπικό, ενώ σε άλλες ειδικότητες του νοσοκομείου που δεν ασκούν υγειονομικά καθήκοντα η χρήση της μαντήλας έχει επιτραπεί).

Για τις διαπιστώσεις αυτές, ο Συνήγορος του Πολίτη έλαβε υπόψη του, τόσο τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σύμφωνα με τις οποίες, δεν παραβιάζεται η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από κανόνα απαγόρευσης χρήσης θρησκευτικού συμβόλου (μαντήλας) από νοσοκόμα ή κοινωνική λειτουργό κρατικού νοσοκομείου, όταν ο κανόνας αποσκοπεί στην προστασία της υγείας και ασφάλειας νοσηλευτικού προσωπικού και ασθενών ή όταν αποσκοπεί στην τήρηση ουδετερότητας των δημοσίων λειτουργών κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και στην προστασία της θρησκευτικής συνείδησης των ασθενών.

Πηγή: www.zougla.gr