ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ
ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2023 Μέρος 7ο
Διοικητικά και θεσμικά εμπόδια και καθυστερήσεις για την
άμεση και αποτελεσματική κοινωνική προστασία των ατόμων με αναπηρία
Με τη συγχώνευση όλων των επιμέρους ταμείων και κλάδων
ασφάλισης και τη δημιουργία ενιαίου ασφαλιστικού οργανισμού με τη μορφή νομικού
προσώπου δημοσίου δικαίου, με τον ν. 4387/2016 αφενός, και λόγω του εξαιρετικά
δύσκολου έργου της ενοποίησης των διοικητικών υπηρεσιών των επιμέρους φορέων
αφετέρου, άρχισε να διογκώνεται ένας ήδη αυξημένος αριθμός εκκρεμών αιτήσεων
συνταξιοδότησης. Έχει καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια για την αποσυμφόρηση του
όγκου των εκκρεμοτήτων, με τη χρήση ηλεκτρονικών εργαλείων που διευκολύνουν τη
διεκπεραίωση μεγάλων κατηγοριών συνταξιοδοτήσεων.
Ωστόσο, συνεχίζονται να αναφέρονται από τους πολίτες
προβλήματα καθυστερήσεων, π.χ. καθυστέρηση πέντε μηνών για την παράταση
χορήγησης αναπηρικής σύνταξης από τον e-ΕΦΚΑ μετά την υποβολή νέας γνωμάτευσης
σε περιοχή της Αθήνας (Φ.Υ. 336759, 337930 και 338360).
Στις περιπτώσεις των ατόμων με αναπηρίες ή χρόνιες παθήσεις,
δίνεται προτεραιότητα στη διεκπεραίωση των συνταξιοδοτικών αιτημάτων τους.
Ωστόσο, στις συντάξεις αναπηρίας, όπου υπάρχουν ιδιαιτερότητες αναφορικά με την
εφαρμοστέα νομοθεσία, αλλά και με τα ασφαλιστικά στοιχεία που τηρούνται, δεν
είναι πάντα δυνατή η αυτοματοποίηση της διαδικασίας διεκπεραίωσης του
συνταξιοδοτικού αιτήματος.
(α) Μια μεγάλη κατηγορία καθυστερήσεων αφορά σε περιπτώσεις
ασφαλισμένων που κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου είχαν ασφαλιστεί σε
περισσότερους του ενός, συγχωνευόμενους στον e-ΕΦΚΑ, φορείς ή κλάδους ασφάλισης
(διαδοχική ασφάλιση). Στις περιπτώσεις αυτές, για να ληφθεί υπόψη ο συνολικός
χρόνος ασφάλισης στους διαφορετικούς πρώην ασφαλιστικούς φορείς ή κλάδους ήταν,
σε πολλές περιπτώσεις, αναγκαίο να προσέρχεται ο ασφαλισμένος στις τοπικές
διευθύνσεις του e-ΕΦΚΑ και να προσκομίζει ο ίδιος ασφαλιστικά στοιχεία, που
κανονικά θα έπρεπε να είναι σε γνώση των αρμοδίων υπηρεσιών. Η προπεριγραφείσα
διαδικασία σημειώνεται ότι είναι ιδιαιτέρως επαχθής για τα άτομα με αναπηρία.
Μεγαλύτερες καθυστερήσεις διαπιστώνονται σε περιπτώσεις χρόνου ασφάλισης σε
αλλοδαπό φορέα (Φ.Υ. 331616, 337921 και 339937) ή τ. ειδικό ταμείο που έχει
συγχωνευθεί (για παράδειγμα τέως Τ.Σ.Ε.Α.Π.Γ.Σ.Ο.), λόγω της ελλιπούς
στελέχωσης και της απαιτούμενης διοικητικής διαδικασίας ελέγχου εκτός
μηχανογραφικού συστήματος σε μη ψηφιοποιημένα αρχεία των στοιχείων του χρόνου
ασφάλισης και της καταβολής εισφορών (Φ.Υ. 341329). Σε κάποιες περιπτώσεις, οι
πολίτες αναγκάζονται να μεταβαίνουν σε περισσότερες τοπικές διευθύνσεις e-ΕΦΚΑ,
αναζητώντας την αρμόδια για τη διεκπεραίωση του αιτήματός τους υπηρεσία,
λαμβάνοντας αντιφατικές πληροφορίες (Φ.Υ. 347920).
(β) Τα άτομα με αναπηρίες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην
πρόσβαση στις προβλεπόμενες, λόγω της αναπηρίας τους, παροχές σε χρήμα, εξαιτίας
της πολυπλοκότητας της ακολουθούμενης διοικητικής διαδικασίας. Για παράδειγμα,
προκειμένου άτομα με αναπηρίες, που είχαν στο παρελθόν χρόνο ασφάλισης λόγω
εργασίας τους, να λάβουν οικονομική ενίσχυση λόγω αναπηρίας από τον Ο.Π.Ε.Κ.Α.,
θα πρέπει να γίνει αλληλογραφία μεταξύ των δύο φορέων (Ο.Π.Ε.Κ.Α. – e-ΕΦΚΑ),
ώστε να διευκρινιστεί από τα αρμόδια συνταξιοδοτικά όργανα εάν συντρέχουν οι
προϋποθέσεις για τη χορήγηση ασφαλιστικής παροχής/σύνταξης λόγω αναπηρίας. Η
απάντηση των υπηρεσιών του e-ΕΦΚΑ πολλές φορές καθυστερεί, επειδή απαιτείται να
πραγματοποιηθούν ουσιαστικά όλες οι ενέργειες επιμέτρησης ενσήμων – υπολογισμού
χρόνου ασφάλισης από τις τοπικές διευθύνσεις, όπως απαιτείται και για την
έκδοση συνταξιοδοτικής απόφασης (χωρίς όμως να είναι δυνατή η απλούστευση της
διοικητικής διαδικασίας με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων, καθώς δεν έχει
προβλεφθεί η δυνατότητα έκδοσης απορριπτικών αποφάσεων μέσω αυτοματοποιημένης
διαδικασίας). Οι καθυστερήσεις φαίνεται να είναι μεγαλύτερες στις περιπτώσεις
των ελευθέρων επαγγελματιών, λόγω των ειδικών προβλέψεων για τη διακοπή του
ασφαλιστέου επαγγέλματος, καθώς και σε μισθωτούς με περισσότερους εργοδότες που
υπάγονται σε περισσότερες τοπικές διευθύνσεις ή για την καταβολή επικουρικής
σύνταξης. Από τις αναφορές που έχει λάβει ο Συνήγορος του Πολίτη,
διαπιστώνονται καθυστερήσεις πολλών μηνών (σε ορισμένες περιπτώσεις, πλέον των
7 – 8) (Φ.Υ. 331642, 335310 και 343076).
(γ) Περαιτέρω καθυστερήσεις διαπιστώθηκαν και σε ορισμένες
περιπτώσεις που τέθηκαν υπόψη της Αρχής, όπου καταβλήθηκε -με καθυστέρηση- το
ποσό της συνταξιοδοτικής παροχής του τρέχοντος μηνός, αλλά καθυστερεί η
χορήγηση αναδρομικών ποσών συνταξιοδοτικής παροχής που οφείλονται, με
αδιευκρίνιστη τη διοικητική διαδικασία και την αρμοδιότητα των επιμέρους
εμπλεκομένων διευθύνσεων (Φ.Υ. 335703 και 332142).
(δ) Κατά το σχετικό θεσμικό πλαίσιο για τον υπολογισμό του
ποσού των συντάξεων λόγω αναπηρίας από τον ασφαλιστικό φορέα e-ΕΦΚΑ (άρθρο 7
παρ. 4 ν. 4387/2016), προβλέπεται η μείωση της εθνικής σύνταξης, δηλαδή του τμήματος
της σύνταξης που χορηγείται σε όλους τους συνταξιούχους, ανεξάρτητα από τον
χρόνο ασφάλισής τους, και κατά το ποσοστό της αναπηρίας. Με τον τρόπο αυτό,
τίθεται περιορισμός του δικαιώματος που, ως ελάχιστο δίκτυ προστασίας,
παρέχεται μέσω του ασφαλιστικού συστήματος και βασίζεται στην αρχή της
αλληλεγγύης, με μόνο κριτήριο το ποσοστό αναπηρίας. Η μείωση αυτή εμφανίζεται
στην πράξη να δημιουργεί και προβλήματα διαδικασίας, καθώς παρατηρούνται
καθυστερήσεις στην καθορισμό του ποσού της εθνικής σύνταξης που πρέπει να
καταβληθεί αναλόγως του ποσοστού αναπηρίας, και ακόμη και σε περιπτώσεις με
υψηλό ποσοστό αναπηρίας, στις οποίες πρέπει να καταβάλλεται το πλήρες ποσό
εθνικής σύνταξης (Φ.Υ. 334819 και 336450).
(ε) Η αναγκαιότητα αυτοπρόσωπης παρουσίας των ατόμων με
αναπηρία στα κατά τόπους κέντρα κοινότητας, τις περιφερειακές διευθύνσεις
Ο.Π.Ε.Κ.Α. και στις τοπικές διευθύνσεις e-ΕΦΚΑ, ώστε να λάβουν την απαραίτητη
πληροφόρηση και να καταθέσουν τις αναγκαίες αιτήσεις για να χορηγηθεί
οικονομική ενίσχυση λόγω αναπηρίας, δυσχεραίνει και καθυστερεί ακόμη
περισσότερο τη χορήγηση των παροχών που δικαιούνται, παρά την προσπάθεια που
γίνεται μέσω της Εθνικής Πύλης Αναπηρίας να έχουν πρόσβαση σε διοικητικές
διαδικασίες μέσω ηλεκτρονικών μέσων. Παράλληλα, επισημαίνεται η απουσία
διευκρινίσεων αναφορικά με τα αρμόδια όργανα, τον απαιτούμενο χρόνο και την
πορεία διεκπεραίωσης των διοικητικών ενεργειών (Φ.Υ. 334607).
Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, ο Συνήγορος του
Πολίτη οργάνωσε συνάντηση εργασίας με τον Διοικητή και στελέχη της Διοίκησης
του Ο.Π.Ε.Κ.Α. (31.10.2023), καθώς και συνάντηση με τον Διοικητή του e-ΕΦΚΑ
(06.02.2024). Στις ανωτέρω συναντήσεις, τέθηκε το ζήτημα της πολύμηνης
καθυστέρησης στη χορήγηση επιδοτήσεων λόγω αναπηρίας, όταν τα άτομα με αναπηρία
έχουν χρόνο ασφάλισης στο παρελθόν, ότε και κρίνεται απαραίτητη η ανταλλαγή
αλληλογραφίας με τοπικές διευθύνσεις e-ΕΦΚΑ για να αποκλειστεί ότι υφίσταται
σχετικό ασφαλιστικό δικαίωμα. Η απάντηση των τοπικών διευθύνσεων του e-ΕΦΚΑ
συνήθως καθυστερεί αρκετούς μήνες, με αποτέλεσμα οι δικαιούχοι να στερούνται
για μεγάλο χρονικό διάστημα την επιδότηση που δικαιούνται (Φ.Υ. 345055, 350482,
347221 και 346668).
Ο Συνήγορος παρατήρησε ότι, μετά την παραλαβή της απάντησης
του e-ΕΦΚΑ, η διεκπεραίωση των αιτημάτων χορήγησης επιδότησης λόγω αναπηρίας
γίνεται άμεσα από τις υπηρεσίες του Ο.Π.Ε.Κ.Α. Δεν έχει διαπιστώσει, ωστόσο, αν
αποστέλλονται από τον Ο.Π.Ε.Κ.Α. υπενθυμιστικές επιστολές, στις περιπτώσεις
μεγάλης καθυστέρησης ανταπόκρισης των τοπικών διευθύνσεων e-ΕΦΚΑ.
Σημειώνεται ότι, παρόλο που για την απάντηση στα ερωτήματα
του Ο.Π.Ε.Κ.Α. από τις υπηρεσίες του e-ΕΦΚΑ απαιτείται η διενέργεια ελέγχου,
παρόμοιου με τον έλεγχο που προϋποθέτει η διεκπεραίωση συνταξιοδοτικού
αιτήματος (επιμέτρηση και ανακεφαλαίωση ενσήμων, κ.λπ.), δεν προβλέπεται η
διεκπεραίωση των απαντήσεων στα εν λόγω ερωτήματα μέσω κάποιας ηλεκτρονικής
διαδικασίας, όπως ακολουθείται για τις συντάξεις με τη διαδικασία fast track,
επί τη βάση των διατάξεων του ν. 4921/2022, άρθρα 48 επ.
Τέλος, θετικώς αξιολογείται η οδηγία για προτεραιοποίηση των
αιτημάτων για προνοιακές παροχές στο υπ’ αριθμ. 96803/23.01.2024 έγγραφο της
Γενικής Διεύθυνσης Συντάξεων/Διεύθυνση Συντονισμού και Νομοθεσίας Συντάξεων
e-ΕΦΚΑ, όπου αναφέρεται η διαδικασία που πρέπει να ακολουθείται ως εξής:
«επισημαίνουμε ότι οι αιτήσεις Πρόνοιας θα διεκπεραιώνονται κατά προτεραιότητα
είτε από τους υπάλληλους της Γραμματείας των αρμοδίων Διευθύνσεων είτε από
υπάλληλο που θα οριστεί από τον Διευθυντή της εκάστοτε μονάδας. Οι
συγκεκριμενες αιτήσεις δεν άπτονται της αρμοδιότητας των εισηγητών συντάξεων,
δεδομένου ότι δεν αφορούν συνταξιοδοτικά αιτήματα».
(στ) Προβλήματα δημιουργούνται και από την αναγκαιότητα
αναζήτησης βεβαιώσεων από χώρες του εξωτερικού, σχετικά με το ότι οι πολίτες
δεν δικαιούνται προνοιακή παροχή λόγω αναπηρίας, ακόμα και σε περιπτώσεις που
αυτοί διέμεναν στη χώρα αυτή σε πολύ μικρή ηλικία, χωρίς όμως να έχουν
διατηρήσει κάποιο δεσμό οικογενειακό, εργασίας, κ.λπ. που θα δικαιολογούσε την
πιθανότητα να δικαιούνται προνοιακή προστασία (Φ.Υ. 332076, 335388 και 350190).
(ζ) Καθυστερήσεις εντοπίζονται επίσης στην ακριβόχρονη
χορήγηση των παροχών, στις περιπτώσεις εσφαλμένων αποφάσεων χορήγησης
ασφαλιστικών παροχών λόγω αναπηρίας. Όπως φαίνεται, η διόρθωση των λαθών μέσω
του πληροφοριακού συστήματος e-ΕΦΚΑ ΟΠΣ (aponomesops), μπορεί να είναι
εξαιρετικά χρονοβόρα διαδικασία (Φ.Υ. 341791), όπως σε προβλήματα που
αναφύονται κατά τη χορήγηση παράτασης (Φ.Υ. 339231 και 332218), τη μονιμοποίηση
της συνταξιοδότησης, λόγω αναπηρίας, σε δικαιούχους που επί πολλά χρόνια
λαμβάνουν σύνταξη αναπηρίας (Φ.Υ. 339698 και 334311), τη χορήγηση παροχών
αναπηρίας εφ’ όρου ζωής (Φ.Υ. 339231), καθώς και την απόδοση αναδρομικών ποσών
επιδόματος (Φ.Υ. 328652).
Ενδεικτικά, αναφέρεται περίπτωση πολίτη που, ενώ ήταν εμφανές
ότι δεν συντρέχουν οι απαιτούμενες ασφαλιστικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση
σύνταξης λόγω αναπηρίας από τον e-ΕΦΚΑ, ακολουθήθηκε μια εξαντλητική έρευνα και
διενέργεια αλληλογραφίας που απασχόλησε περισσότερες από μια διευθύνσεις του
e-ΕΦΚΑ και επιβάρυνε τη διοικητική λειτουργία, χωρίς να οδηγήσει τελικώς σε
παροχή σύνταξης και, κατ’ επέκταση, σε ενίσχυση του ατόμου με αναπηρία.
(η) Η αδυναμία γρήγορης διόρθωσης σφαλμάτων διοικητικής
διαδικασίας ταλανίζει συχνά τους πολίτες, οι οποίοι αντιμετωπίζουν επιπρόσθετα
και τη δυσκολία συνεργασίας των εμπλεκόμενων, στη διεκπεραίωση των αιτημάτων
τους, φορέων. Σε χαρακτηριστική αναφορά (Φ.Υ. 351436) έχει διακοπεί η καταβολή
οικονομικής ενίσχυσης λόγω βαριάς αναπηρίας από τον Ο.Π.Ε.Κ.Α., διότι δηλώθηκε
εσφαλμένα από το Μετοχικό Ταμείο Στρατού (Μ.Τ.Σ.) η επικουρική σύνταξη/μέρισμα
λόγω θανάτου, που καταβλήθηκε για τους μήνες Φεβρουάριο, Μάρτιο, Απρίλιο 2024,
ως σύνταξη γήρατος. Το αξιοσημείωτο στην περίπτωση αυτή είναι ότι οι δικαιούχοι
δεν θα μπορούσαν να λαμβάνουν σύνταξη γήρατος, καθώς, σύμφωνα με γνωματεύσεις
της αρμόδιας υγειονομικής επιτροπής Α.Σ.Υ.Ε., υφίστατο ήδη ανικανότητα προς
εργασία, προ της συμπληρώσεως του 24ου έτους ηλικίας, και, εκ του λόγου αυτού,
λάμβαναν παροχές σύνταξης λόγω θανάτου γονέα ως ανάπηρα τέκνα.
(θ) Όπως ήδη αναδείχθηκε, δυσλειτουργίες ή σφάλματα στο πλαίσιο μιας διοικητικής διαδικασίας συχνά έχουν επιπτώσεις στα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και σε άλλα πεδία διοικητικής δράσης. Ενδεικτική είναι η περίπτωση πολίτη με αναπηρία, ο οποίος ζήτησε την παρέμβαση του Συνηγόρου, επειδή το αρμόδιο ΚΕ.Π.Α. δεν είχε αναρτήσει ορθά στη σχετική πλατφόρμα της Α.Α.Δ.Ε. τη γνωστοποίηση αποτελέσματος πιστοποίησης αναπηρίας του, με ισχύ από 01.01.2022 έως 31.12.2023. Συνεπώς, επειδή η αρμόδια για τη φορολογία του εισοδήματός του Δ.Ο.Υ. δεν μπορούσε να αντλήσει τη συγκεκριμένη πιστοποίηση με τα ορθά στοιχεία, δεν ήταν δυνατή η εκκαθάριση της φορολογικής δήλωσης του πολίτη με συνυπολογισμό των φοροαπαλλαγών που δικαιούτο ως άτομο με αναπηρία. Μετά από την παρέμβαση του Συνηγόρου, το ΚΕ.Π.Α. προέβη σε διορθωτικές ενέργειες, εξαντλώντας, από τεχνικής άποψης, τις δυνατότητες επίλυσης του προβλήματος, στις οποίες μπορούσε να προβεί. Δεδομένου ότι, παρά τις ενέργειες αυτές, η Δ.Ο.Υ. εξακολουθούσε να μην έχει πρόσβαση στην πιο πρόσφατη πιστοποίηση αναπηρίας του ενδιαφερόμενου, ο Συνήγορος απευθύνθηκε στο Τμήμα Επιχειρησιακής Υποστήριξης Υγειονομικών Επιτροπών ΚΕ.Π.Α. του e-ΕΦΚΑ, ζητώντας τη συνδρομή του. Τελικά, κατόπιν απευθείας συνεννόησης μεταξύ του Τμήματος Επιχειρησιακής Υποστήριξης και της Δ.Ο.Υ., το πρόβλημα επιλύθηκε, ενώ στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε αυθημερόν και η εκκαθάριση της φορολογικής δήλωσης του πολίτη, με την αναγνώριση των φοροαπαλλαγών που δικαιούτο.