ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Ε.Σ.Α.μεΑ.: Συμπερίληψη στη δημοκρατία: Το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική συμμετοχή

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Ε.Σ.Α.μεΑ.: Συμπερίληψη στη δημοκρατία: Το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική συμμετοχή

Αθήνα: 11.10.2024

Αρ. Πρωτ.:           971

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Ε.Σ.Α.μεΑ.: Συμπερίληψη στη δημοκρατία: Το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική συμμετοχή

Στην Ημερίδα του Συλλόγου Μέριμνας Α.μεΑ. Νοητικής Υστέρησης Ν. Ροδόπης «Άγιοι Θεόδωροι» με θέμα «Ενισχύοντας τη συμπερίληψη στις δημοκρατικές διαδικασίες», που πραγματοποιήθηκε στο κεντρικό αμφιθέατρο του συγκροτήματος παλιάς Νομικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης στην Κομοτηνή, μίλησε ο οργανωτικός γραμματέας της ΕΣΑμεΑ Ιωάννης Λυμβαίος, εκπροσωπώντας τον πρόεδρο της ΕΣΑμεΑ Ιωάννη Βαρδακαστάνη, την Παρασκευή 11 Οκτωβρίου.

Η ημερίδα είχε στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σχετικά με τα πολιτικά δικαιώματα των ατόμων με νοητική αναπηρία και την ανάλυση του νομικού πλαισίου που τα διέπει. Στις δράσεις της ημερίδας συμπεριλήφθηκαν ομιλίες, συζητήσεις και εργαστήρια με στόχο τη διαμόρφωση προτάσεων για την  ενίσχυση της ισότιμης συμμετοχής των ατόμων με νοητική αναπηρία στην κοινωνική και πολιτική ζωή.

Στην εκδήλωση μίλησαν επίσης η ευρωβουλευτής Ελ. Μελέτη και ο πρώην υπουργός Ευ. Στυλιανίδης.

Σημεία ομιλίας του κ. Λυμβαίου (ολόκληρη η ομιλία παρακάτω):

«Σήμερα βρίσκομαι εδώ εκπροσωπώντας την Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία και τον πρόεδρό της, κ. Γιάννη Βαρδακαστάνη, ο οποίος, παρά το ότι ήθελε να βρίσκεται μαζί μας, λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων δεν τα κατάφερε. Σας απευθύνω, λοιπόν, τον χαιρετισμό του, ευχές για καλή επιτυχία της ημερίδας και την υποστήριξή του στον κοινό αγώνα. Επιπλέον, προσωπικά και εκ μέρους του προέδρου μας, κ. Βαρδακαστάνη, θέλω να συγχαρώ ιδιαίτερα τον Γονεϊκό Σύλλογο «Άγιοι Θεόδωροι» και προσωπικά την πρόεδρο κ. Λιβεριάδου, τον κ. Ποιμενίδη και όλους τους συντελεστές αυτής της εκδήλωσης, που συνεχίζουν να βάζουν τον πήχη τόσο υψηλά και να τολμούν, εδώ στην ακριτική Θράκη.

Η σημασία της “συμμετοχής” και της “εμπλοκής” των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική, και πολιτική ζωή κατέχει κεντρικό ρόλο στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες».

Η σημερινή κατάσταση στη χώρα μας:

«Θα καταλάβουμε ακόμα περισσότερα πράγματα για την ελληνική πραγματικότητα εάν εστιάσουμε λίγο πιο συγκεκριμένα στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες και Ελληνίδες με αναπηρία στις εκλογικές διαδικασίες και στην άσκηση του δικαιώματος ψήφου:

Παρά τις θεσμικές επιταγές και απαιτήσεις, τα άτομα με αναπηρία στο σύνολό τους στην πράξη δεν απολαμβάνουν ισότιμα, όπως οι υπόλοιποι πολίτες, το δικαίωμα στην πολιτική διαδικασία και στην ψήφο καθώς:

• Τα προεκλογικά προγράμματα των πολιτικών κομμάτων και το έντυπο εκλογικό υλικό δεν διατίθενται σε προσβάσιμες μορφές (π.χ. σε Braille ή μεγάλους χαρακτήρες, σε μορφές εύκολες για ανάγνωση -easy-to-read- κ.λπ.).

• Στις πολιτικές συζητήσεις και συνεντεύξεις εκπροσώπων των πολιτικών κομμάτων που λαμβάνουν χώρα στα τηλεοπτικά μέσα δεν προβλέπεται διερμηνεία στη νοηματική γλώσσα ή υποτιτλισμός.

• Τα εκλογικά κέντρα είναι μη προσβάσιμα στα άτομα με κινητική αναπηρία, ιδίως δε στους χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων.

• Το εκλογικό υλικό που διατίθεται στα εκλογικά κέντρα είναι μόνο σε συμβατικές μορφές, δεν υπάρχουν διερμηνείς νοηματικής γλώσσας και δεν διασφαλίζεται το απόρρητο της ψήφου.

• Οι τυφλοί και τα άτομα με προβλήματα όρασης δεν επιτρέπεται να λάβουν βοήθεια αποκλειστικά και μόνο από τα άτομα που έχουν επιλέξει.

• Τα άτομα με αναπηρία που έχουν τεθεί σε καθεστώς πλήρους στερητικής δικαστικής συμπαράστασης, είτε ζουν σε ιδρύματα είτε σε δομές ανοιχτής φροντίδας είτε στην οικογένεια, χάνουν αυτομάτως το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι.

• Τα άτομα που έχουν ανάγκη προσωρινής νοσηλείας για κάποιο θέμα υγείας τους κατά την περίοδο διεξαγωγής των εκλογών και τα άτομα με βαριά κινητική αναπηρία που δεν έχουν απωλέσει τη δικαιοπρακτική τους ικανότητα και ζουν σε ιδρύματα, δεν μπορούν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα διότι αφενός δεν υπάρχει πρόνοια για τη μεταφορά τους σε προσβάσιμα εκλογικά κέντρα/τμήματα, αφετέρου δεν μπορούν να ψηφίσουν εντός του ιδρύματος διότι δεν επιτρέπεται η μεταφορά της κάλπης εκτός εκλογικού τμήματος.

• Η έλλειψη επαρκούς κατάρτισης των μελών των εφορευτικών επιτροπών, ιδιαίτερα των δικαστικών αντιπροσώπων που έχουν και την ευθύνη για τη διεξαγωγή της εκλογικής διαδικασίας στα εκλογικά κέντρα, αποτελεί ένα επίσης κρίσιμο εμπόδιο στην ομαλή άσκηση από τα άτομα με αναπηρία του εκλογικού τους δικαιώματος. Το εμπόδιο αφορά περισσότερο τα άτομα με νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία, όπου, λόγω των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων που υπάρχουν απέναντί τους, σε κάποιες περιπτώσεις αμφισβητείται το δικαίωμά τους να ψηφίσουν, ή ακόμα και δεν τους επιτρέπεται κάτι τέτοιο.

O αγώνας του αναπηρικού κινήματος για εκρίζωση των προκαταλήψεων και του στίγματος, για την καταπολέμηση των διακρίσεων και την εξάλειψη των εμποδίων, με στόχο την επίτευξη ουσιαστικής ισότητας ανάμεσα στα άτομα με αναπηρία και στα άτομα δίχως αναπηρία, είναι διαρκής, ουσιαστικός και μέχρι τώρα έχει αρχίσει να φέρνει αποτελέσματα.

Ωστόσο ειδικά στην χώρα μας, ο δρόμος που έχουμε να διανύσουμε ακόμα, σε πολιτικό, θεσμικό επίπεδο, αλλά και κοινωνικό επίπεδο για την ουσιαστική συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία στις δημοκρατικές διαδικασίες, είναι μακρύς και δύσκολος και είναι προϋπόθεση η συμβολή ΟΛΩΝ, των ατόμων με αναπηρίες, των ατόμων με χρόνιες παθήσεις, των οικογενειών, της πολιτείας και των θεσμών της, της κοινωνίας, των πολιτικών και της πολιτικής, αλλά και της Πανεπιστημιακής κοινότητας».

Η ομιλία:

«Ενισχύοντας την συμπερίληψη στις δημοκρατικές διαδικασίες» (Κομοτηνή 11/10/2024)

Εισήγηση: «Το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική συμμετοχή»

(Εισηγητής: Ι.Ε.ΛΥΜΒΑΙΟΣ, Οργανωτικός Γραμματέας ΕΣΑμεΑ)

Κυρίες και Κύριοι,

Σήμερα, βρίσκομαι εδώ, στην τόσο σημαντική αυτή ημερίδα για τα δικαιώματα των ατόμων, με αναπηρία, αλλά και για την κοινωνία και για την πολιτική και για τους πολίτες, αλλά και για το δημοκρατικό πολίτευμα, εκπροσωπώντας την Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία και τον πρόεδρό της, κ. Γιάννη Βαρδακαστάνη, ο οποίος, παρά το ότι ήθελε να βρίσκεται μαζί μας, λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων δεν τα κατάφερε.

Σας απευθύνω, λοιπόν, τον χαιρετισμό του, ευχές για καλή επιτυχία της ημερίδας και την υποστήριξή του στον κοινό αγώνα για εκρίζωση των προκαταλήψεων και του στίγματος, καταπολέμηση των διακρίσεων και εξάλειψη των εμποδίων με στόχο την επίτευξη ουσιαστικής ισότητας ανάμεσα στα άτομα με αναπηρία και στα άτομα δίχως αναπηρία, την ενίσχυση της συμπερίληψης στις δημοκρατικές διαδικασίες, είναι η πεμπτουσία και το επίκεντρο κάθε δημοκρατίας..

Άλλωστε, όπως οι περισσότεροι από εσάς γνωρίζετε, η ΕΣΑμεΑ, αποτελεί την τριτοβάθμια κοινωνική και συνδικαλιστική οργάνωση εκπροσώπησης των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους στη χώρα, είναι κοινωνικός εταίρος της ελληνικής Πολιτείας σε ζητήματα αναπηρίας και χρόνιας πάθησης και ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ατόμων με Αναπηρία, που εκπροσωπεί πάνω από 100 εκατομμύρια ευρωπαίους με αναπηρία στα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχουμε την τιμή ο πρόεδρος της ΕΣΑμεΑ, ο κος Βαρδακαστάνης, να είναι και πρόεδρος του EDF, και με την ιδιότητά του αυτή να είναι από τα κεντρικά πρόσωπα που συνέταξαν την Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, αλλά και από το 2006 μέχρι και σήμερα, στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στον κόσμο ολόκληρο, να ηγείται αυτού του αγώνα για εκρίζωση των προκαταλήψεων και του στίγματος, καταπολέμηση των διακρίσεων και εξάλειψη των εμποδίων  με στόχο την επίτευξη ουσιαστικής ισότητας ανάμεσα στα άτομα με αναπηρία και στα άτομα δίχως αναπηρία.

Επιπλέον, προσωπικά και εκ μέρους του προέδρου μας, κου Βαρδακαστάνη, θέλω να συγχαρώ ιδιαίτερα τον Γονεϊκό Σύλλογο «Άγιοι Θεόδωροι» και προσωπικά την πρόεδρο κα Λιβεριάδου, τον κο Ποιμενίδη και όλους τους συντελεστές αυτής της εκδήλωσης, που συνεχίζουν να βάζουν τον πήχη τόσο υψηλά και να τολμούν, εδώ στην ακριτική Θράκη, όχι μόνο να δημιουργούν δομές και προϋποθέσεις για την συμπερίληψη, την άρση των εμποδίων, την ισότητα και τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, όχι μόνο να γίνονται φάρος και παράδειγμα για την Ελληνική, αλλά και για την Ευρωπαϊκή πραγματικότητα (όπως αποδείχθηκε και με την βράβευση του Συλλόγου από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2022, αλλά με ταπεινότητα να τολμούν και να αναδεικνύουν τόσο σημαντικά θέματα δικαιωμάτων όπως αυτό της σημερινής ημερίδας, της συμπερίληψης στις δημοκρατικές διαδικασίες, εδώ σε ετούτο τον χώρο που γεννά νομική επιστήμη, που γεννά λειτουργούς της δημοκρατίας.

Κυρίες και κύριοι,

Μία από τις βασικές αρχές της δημοκρατίας είναι η συμμετοχή.

Το δικαίωμα της ενεργούς συμμετοχής στην πολιτική και δημόσια ζωή είναι ουσιαστικό για κάθε πολίτη.

Το να είσαι «πολίτης» σημαίνει να απολαμβάνεις τα πολιτικά σου δικαιώματα.

Επιπρόσθετα, η συμμετοχή στην πολιτική και δημόσια ζωή είναι καθοριστικής σημασίας για την προαγωγή των δικαιωμάτων και την εξέλιξη των ατόμων με αναπηρία, γιατί μέσω της συμμετοχής τους μπορούν να ασκούν επιρροή στις αποφάσεις που επιδρούν άμεσα στη ζωή τους, όπως η επιλογή των πολιτικών εκπροσώπων, η μεταρρύθμιση ή η παρακολούθηση της εφαρμογής της νομοθεσίας, των πολιτικών και των πρακτικών που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τα δικαιώματά τους.

Ωστόσο, η συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική και δημόσια ζωή, δεν είναι δεδομένη.

Για παράδειγμα, στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου αιώνα, οι φωνές των φεμινιστριών, πρώτα στο Ηνωμένο Βασίλειο και σταδιακά και σε άλλες χώρες του κόσμου, όπως και στη χώρα μας, ανέδειξε το γεγονός ότι οι γυναίκες είχαν στερηθεί το δικαίωμά ψήφου λόγω του φύλου τους.

Οι αγώνες του φεμινιστικού κινήματος, και ιδιαίτερα του γυναικείου κινήματος, γνωστού ως «σουφραζέτες», για το δικαίωμα ψήφου σε ίση βάση με τους άνδρες, έδειξε ότι όλες οι κοινωνικές ομάδες δεν απολαμβάνουν εξίσου το δικαίωμά τους στην πολιτική συμμετοχή.

Από τα μέσα του 20ου αιώνα, το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μέσω του άρθρου 21 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (UDHR) έχει τονίσει τη σημασία του δικαιώματος στην πολιτική συμμετοχή. Μια δεκαετία αργότερα, το 1966, το Γενικό Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, το οποίο στοχεύει αποκλειστικά στη διασφάλιση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων.

Παρά το καλά θεμελιωμένο διεθνές δίκαιο για τα δικαιώματα του ανθρώπου, αυτό που διαπιστώθηκε ήταν ότι τα άτομα με αναπηρία δεν αναγνωρίζονταν ως κάτοχοι ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά αντίθετα, λόγω της πολύχρονης επικράτησης του φιλανθρωπικού και ιατρικού μοντέλου αντιμετωπίζονταν ως «αντικείμενα οίκτου».

Η διαπίστωση αυτή αποτέλεσε το «σημείο εκκίνησης» του αναπηρικού κινήματος της Ευρώπης και του Κόσμου, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας μέσω της Ε.Σ.Α.μεΑ., για τη διεκδίκηση της κατάρτισης μιας Διεθνούς Συνθήκης αποκλειστικά και μόνο για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία.

Ύστερα από αγώνες περίπου μιας δεκαετίας ο αγώνας τους στέφθηκε με επιτυχία.

Στις 13 Δεκεμβρίου του 2006 ψηφίστηκε ομόφωνα από την ολομέλεια της Γενικής Συνέλευσης του Ο.Η.Ε. το κείμενο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες μαζί με το Προαιρετικό Πρωτόκολλο που τη συνοδεύει. Στις 3 Μαΐου του 2008 η Σύμβαση τέθηκε σε εφαρμογή, στις 23 Μαΐου του 2010 κυρώνεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και στις 10 Απριλίου του 2012 από την Ελληνική Βουλή με τον ν.4074/2012. Η κύρωση της Σύμβασης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελληνική Βουλή σημαίνει ότι Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελλάδα δεσμεύονται για την εφαρμογή της σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο αντίστοιχα και πως θα πρέπει προτού θεσπίσουν οποιαδήποτε νομοθεσία να λαμβάνουν υπόψη τους και να προωθούν τις απαιτήσεις της Σύμβασης.

Κυρίες και κύριοι,

Η σημασία της «συμμετοχής» και της «εμπλοκής» των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική, και πολιτική ζωή κατέχει κεντρικό ρόλο στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες.

Ωστόσο, αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες δεν προσθέτει νέα δικαιώματα στα ήδη υπάρχοντα, αυτό που κάνει είναι αφενός να τονίσει ότι τα άτομα με αναπηρία είναι φορείς δικαιωμάτων, όπως και τα άτομα χωρίς αναπηρία, αφετέρου να προσφέρει μια νέα ερμηνεία των υφιστάμενων δικαιωμάτων, προσαρμοσμένη στα άτομα με αναπηρία, καθώς επίσης και να εισαγάγει νέα εργαλεία και προσεγγίσεις, όπως η προσβασιμότητα, ο καθολικός σχεδιασμός και οι εύλογες προσαρμογές,  με σκοπό να διευκολύνει την πρόσβαση αλλά και να προωθήσει τη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία σε όλα τα πεδία άσκησης των δικαιωμάτων.

Η Σύμβαση όχι μόνο κατοχυρώνει το δικαίωμα της πολιτικής συμμετοχής, αλλά παρέχει και συγκεκριμένες κατευθύνσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει αυτή να επιτευχθεί.

Ειδικότερα, το άρθρο 29 της Σύμβασης που επικεντρώνεται στο δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική και δημόσια ζωή, απαιτεί από τα κράτη που την έχουν κυρώσει, όπως είναι και η χώρα μας, να εξασφαλίσουν την ανεμπόδιστη συμμετοχή όλων των ατόμων με αναπηρία στις διαδικασίες ψηφοφορίας μέσω κατάλληλων και προσβάσιμων εγκαταστάσεων και εκλογικού υλικού, και επιτάσσει: τη χρήση βοηθητικών και νέων τεχνολογιών, όπου απαιτούνται, για την ενίσχυση της συμμετοχής τους στην πολιτική ζωή, τη διασφάλιση της μυστικότητας της ψήφου, την ελεύθερη έκφραση της βούλησής τους, το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να επιλέγουν τη βοήθεια που θέλουν κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας.

Επιπρόσθετα, το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή στο πλαίσιο της Σύμβασης εκτείνεται πέραν της ψηφοφορίας και περιλαμβάνει το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε ισότιμη βάση με τους άλλους όπου τα συμφέροντά τους επηρεάζονται.»

Υπό τη δικαιωματική οπτική της Σύμβασης, το δικαίωμα στη πολιτική ζωή πρέπει να ερμηνεύεται σε συνδυασμό με άλλα άρθρα της Σύμβασης. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 29 της Σύμβασης:

Ι) πρέπει να ερμηνεύεται σε συνδυασμό με το Άρθρο 9, το οποίο επικεντρώνεται στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία κατά την αλληλεπίδρασή τους με το φυσικό, δομημένο, ψηφιακό ή/και ηλεκτρονικό περιβάλλον. Στην περίπτωση της πολιτικής συμμετοχής, τα εμπόδια προσβασιμότητας αφορούν στην προσβασιμότητα των εκλογικών τμημάτων, στα μέσα μαζικής μεταφοράς που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τα άτομα με αναπηρία για να μεταβούν στα εκλογικά κέντρα, στις παρεχόμενες πληροφορίες σχετικά με τις εκλογές, στο εκλογικό υλικό και ούτω καθεξής.

1. II) πρέπει να ερμηνεύεται σε συνδυασμό με το άρθρο 21, το οποίο επικεντρώνεται στην πρόσβαση στην πληροφορία, καθώς η πρόσβαση στην πληροφορία συνιστά «κλειδί» για τη δημοκρατία, δεδομένου ότι όσο μεγαλύτερη είναι η πρόσβαση στην πληροφορία τόσο περισσότερο διευκολύνεται και ενισχύεται η πολιτική συμμετοχή. Η ανεμπόδιστη πρόσβαση στην πληροφορία σχετικά με τις εκλογές, η προσβασιμότητα των ιστοσελίδων των πολιτικών κομμάτων, η προσβασιμότητα των τηλεοπτικών εκπομπών των μέσων ενημέρωσης, η προσβασιμότητα των ιστοσελίδων στις οποίες δίνεται η δυνατότητα στους πολίτες να εμπλέκονται ενεργά στη χάραξη πολιτικών, είναι παράμετροι που πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη σε κάθε πρωτοβουλία ενίσχυσης της πολιτικής συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία.

ΙΙ) πρέπει να ερμηνεύεται σε συνδυασμό με το Άρθρο 12, που εστιάζει στην ισότητα των ατόμων με αναπηρία ενώπιων του νόμου, ιδιαίτερα όμως για τα άτομα με νοητικές ή/και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες που λόγω της αναπηρίας τους διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να μετατραπούν από «υποκείμενα φορείς δικαιωμάτων», σε «αντικείμενα οίκτου», στερούμενα της δικαιοπρακτικής τους ικανότητας, η οποία συνδέεται στενά και με το δικαίωμα του εκλέγειν.  Το άρθρο 12 αναγνωρίζει ότι τα άτομα με αναπηρία «απολαμβάνουν ικανότητα προς δικαιοπραξία σε ίση βάση με τους άλλους, σε όλες τις πτυχές της ζωής» και ότι η αναπηρία καθαυτή δεν δικαιολογεί στέρηση της δικαιοπρακτικής ικανότητας.

Το εν λόγω άρθρο αποτελεί κεντρικό σημείο όσον αφορά τον τρόπο προσέγγισης της δικαιοπρακτικής ικανότητας, αναγνωρίζοντας στα άτομα με αναπηρία το δικαίωμα να πάρουν τον έλεγχο της ζωής τους.

Κι εδώ πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι, δικαιοπρακτική ικανότητα είναι η ικανότητα του ατόμου να λαμβάνει νομικά έγκυρες αποφάσεις και να συνάπτει δεσμευτικές συμβατικές σχέσεις, δηλαδή, καθιστά το άτομο υποκείμενο δικαίου και κάτοχο νόμιμων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.

Γι’ αυτό και η δικαιοπρακτική ικανότητα έχει μεγάλη σημασία, διότι επηρεάζει όλους τους τομείς της ζωής, από την επιλογή του τόπου κατοικίας, έως το εάν το άτομο θα παντρευτεί και ποιον, αλλά και από την υπογραφή συμβάσεων εργασίας έως το δικαίωμα ψήφου.

Πρέπει να επισημανθεί ότι το άρθρο 12 συνιστά την «ραχοκοκαλιά» της Σύμβασης καθώς εισάγει μια τομή στον τρόπο αντίληψης της αναπηρίας. Προσεγγίζει τα άτομα με αναπηρία ως κατόχους δικαιωμάτων σε ισότιμη βάση με τα άλλα άτομα και τα τοποθετεί στο επίκεντρο όλων των αποφάσεων που τα αφορούν. Αυτός ο τρόπος προσέγγισης της αναπηρίας με βάση τα δικαιώματα έχει σημαντικές προεκτάσεις για τη νομοθεσία σχετικά με τη δικαιοπρακτική ικανότητα και για την εφαρμογή της.

Πιο συγκεκριμένα, το Άρθρο 12 υπαγορεύει την παροχή στα άτομα με αναπηρία, όταν φυσικά το χρειάζονται, ενός συστήματος υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων, προκειμένου να μπορούν να ασκήσουν ανεμπόδιστα και ισότιμα τη δικαιοπρακτικής τους ικανότητα. Η έννοια της υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων έρχεται να αντικαταστήσει την παραδοσιακή έννοια της επιμέλειας/ κηδεμονίας/επιτροπείας, σύμφωνα με την οποία η λήψη αποφάσεων ανατίθεται σε έναν νόμιμο κηδεμόνα.

Σε αυτή την περίπτωση το άτομο με αναπηρία αντιμετωπίζεται από το νόμο ως ένα «αντικείμενο» όπου ο/η κηδεμόνας ή το δικαστήριο λαμβάνει αποφάσεις για τη ζωή του, και όχι ως «υποκείμενο» – φορέας δικαιωμάτων. Θα λέγαμε ότι αυτό που συμβαίνει είναι μια «ταύτιση» της δικαιοπρακτικής ικανότητας (legal capacity) με τη νοητική ή ψυχική ικανότητα (mental capacity) ενός ατόμου.

Η «ταύτιση» αυτή αποτέλεσε κεντρικό ζήτημα στην κατάρτιση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, υποστηρίζοντας ότι τα συστήματα υποκαθιστάμενης λήψης αποφάσεων είναι ενάντια στη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας και, για το λόγο αυτό, πρέπει να αντικατασταθούν από συστήματα υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων.  Σύμφωνα με τη Σύμβαση, το «κλειδί» που θα άρει τα εμπόδια των ατόμων με νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία, τα οποία βρίσκονται υπό καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης, είναι η χρήση μεθόδων εναλλακτικής επικοινωνίας.

Στο πλαίσιο που θέτει το άρθρο 12, η έννοια της ανικανότητας δεν έχει χώρο. Αυτό που διαφοροποιείται είναι ο βαθμός βοήθειας, ο οποίος θα πρέπει να είναι ανάλογος των αναγκών και ικανοτήτων του συγκεκριμένου ατόμου, και ο οποίος μάλιστα μπορεί να ποικίλει ανάλογα με την κατάσταση. Για παράδειγμα ένα άτομο με νοητική αναπηρία μπορεί να χρειάζεται υποστήριξη προκειμένου να λάβει αποφάσεις για ζητήματα οικονομικού χαρακτήρα, αλλά να μπορεί να λάβει αποφάσεις δίχως βοήθεια για ζητήματα που σχετίζονται με την καθημερινότητά του.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να συμπληρώσω ότι, μετά από πολυετείς αγώνες και πιέσεις της ΕΣΑμεΑ, τα τελευταία δύο χρόνια λειτουργεί Ομάδα Εργασίας στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, στην οποία συμμετέχει και η Ε.Σ.Α.μεΑ. με εκπροσώπους της, με κύριο στόχο την αναθεώρηση του θεσμού της δικαστικής συμπαράστασης προκειμένου αυτός να εναρμονιστεί με τις απαιτήσεις που θέτει το άρθρο 12 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών, κάτι που ήδη έχει συμβεί σε άλλες χώρες, με πιο πρόσφατη εξέλιξη αυτή της Ισπανίας.

Στην Ελλάδα, το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή όλων των πολιτών (με ή χωρίς αναπηρία) εξασφαλίζεται και προστατεύεται μέσω του συνδυασμού αρκετών εθνικών, αλλά και διεθνών νομικών πλαισίων που έχουν κυρωθεί από το ελληνικό κράτος.

Πέραν όμως αυτών, το Σύνταγμα της χώρας στο άρθρο 5, παράγραφο 1, αναγνωρίζει ότι: «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.». Ωστόσο, σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, οι Έλληνες πολίτες που βρίσκονται σε καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης, δηλαδή άτομα με νοητική ή/και ψυχοκοινωνική αναπηρία, δεν έχουν δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή.

Επιπρόσθετα, στο Άρθρο 21, παράγραφος 6 του Συντάγματος της Ελλάδας, υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά στα άτομα με αναπηρία και στο δικαίωμά τους να συμμετέχουν στην πολιτική ζωή της χώρας.

Αναφορικά με το δικαίωμα του εκλέγειν, σύμφωνα με το Άρθρο 51, παράγραφος 3 του Συντάγματος της Ελλάδας οι μόνες παράμετροι που εμποδίζουν κάποιον/α να ψηφίζει στην Ελλάδα είναι: i) η ηλικία του/της, ii) εάν κάποιος/α βρίσκεται σε καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης ή/και iii) λόγω ποινικής καταδίκης. Οι πολίτες που έχουν δικαίωμα ψήφου στην Ελλάδα είναι οι πολίτες που έχουν ελληνική υπηκοότητα και έχουν συμπληρώσει το δέκατο έβδομο (17) έτος ηλικίας κατά το έτος που πραγματοποιούνται οι εκλογές. Οι παραπάνω δύο προϋποθέσεις -υπηκοότητα και ηλικία- μαζί με την εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις ώστε κάποιος/α να μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα ψήφου.

Ως προς το δικαίωμα του εκλέγεσθαι, σύμφωνα με το Άρθρο 55, παράγραφος 1 του Συντάγματος, οι προϋποθέσεις για να μπορεί ένας/μια Έλληνας/Ελληνίδα πολίτης να είναι υποψήφιος/α στις εκλογές (σε δημοτικό, περιφερειακό, εθνικό ή/και ευρωπαϊκό επίπεδο) είναι να έχει δικαίωμα ψήφου και να έχει συμπληρώσει την ηλικία των 25 ετών κατά την ημέρα των εκλογών στις οποίες επιθυμεί να είναι υποψήφιος/α. Συνεπώς τα άτομα με αναπηρία που έχουν στερηθεί το δικαίωμα ψήφου επειδή βρίσκονται σε καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης δεν μπορούν να ασκήσουν και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι.

Επιπρόσθετα το Ελληνικό Σύνταγμα:

• Προβλέπει ότι κάθε Έλληνας/Ελληνίδα πολίτης, με ή χωρίς αναπηρία, που έχει δικαίωμα ψήφου – χωρίς οποιονδήποτε άλλο περιορισμό – έχει επίσης την ελευθερία να ιδρύει ή/και να συμμετέχει σε πολιτικά κόμματα (άρθρο 29, παρ. 1).

• Επίσης αναγνωρίζει το δικαίωμα των Ελλήνων πολιτών, με ή χωρίς αναπηρία, να συμμετέχουν σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς και σωματεία (άρθρο 12, παρ. 1 και 2), όπως για παράδειγμα να ιδρύουν και να συμμετέχουν σε αναπηρικές οργανώσεις, το οποίο μάλιστα αποτελεί και μια εκ των βασικών αρχών της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες.

Ωστόσο, θα καταλάβουμε ακόμα περισσότερα πράγματα για την ελληνική πραγματικότητα εάν εστιάσουμε λίγο πιο συγκεκριμένα στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες και Ελληνίδες με αναπηρία στις εκλογικές διαδικασίες και στην άσκηση του δικαιώματος ψήφου:

Παρά τις προαναφερθείσες θεσμικές επιταγές και απαιτήσεις, τα άτομα με αναπηρία στο σύνολό τους στην πράξη δεν απολαμβάνουν ισότιμα, όπως οι υπόλοιποι πολίτες, το δικαίωμα στην πολιτική διαδικασία και στην ψήφο καθώς:

• Τα προεκλογικά προγράμματα των πολιτικών κομμάτων και το έντυπο εκλογικό υλικό δεν διατίθενται σε προσβάσιμες μορφές (π.χ. σε Braille ή μεγάλους χαρακτήρες, σε μορφές εύκολες για ανάγνωση -easy-to-read- κ.λπ.).

• Στις πολιτικές συζητήσεις και συνεντεύξεις εκπροσώπων των πολιτικών κομμάτων που λαμβάνουν χώρα στα τηλεοπτικά μέσα δεν προβλέπεται διερμηνεία στη νοηματική γλώσσα ή υποτιτλισμός με αποτέλεσμα οι κωφοί και βαρήκοοι να μην μπορούν να ενημερωθούν ή να συμμετάσχουν σε αυτές. Συνήθως μόνο στις προεκλογικές ομιλίες σε δημόσιους χώρους υπάρχει διερμηνεία στην νοηματική.

• Τα εκλογικά κέντρα είναι μη προσβάσιμα στα άτομα με κινητική αναπηρία, ιδίως δε στους χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων. Το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίστηκε μερικώς στις ευρωεκλογές με την επιστολική ψήφο και με τη λειτουργία χώρου υποδοχής και υποστήριξης εκλογέων με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα στο ισόγειο κάθε καταστήματος ψηφοφορίας.

• Το εκλογικό υλικό που διατίθεται στα εκλογικά κέντρα είναι μόνο σε συμβατικές μορφές, δεν υπάρχουν διερμηνείς νοηματικής γλώσσας και δεν διασφαλίζεται το απόρρητο της ψήφου.

• Οι τυφλοί και τα άτομα με προβλήματα όρασης δεν επιτρέπεται να λάβουν βοήθεια αποκλειστικά και μόνο από τα άτομα που έχουν επιλέξει, ήτοι τους συνοδούς τους, αλλά πρέπει να βρίσκεται εντός το παραβάν και ο δικαστικός αντιπρόσωπος, ενώ οι κωφοί και βαρήκοοι πρέπει να μαντέψουν ποια είναι η σωστή κάλπη, ειδικά σε περιπτώσεις ταυτόχρονων και πολλαπλών εκλογικών διαδικασιών καθώς δεν υπάρχει η ανάλογη καθοδηγητική σήμανση.

• Τα άτομα με αναπηρία που έχουν τεθεί σε καθεστώς πλήρους στερητικής δικαστικής συμπαράστασης, είτε ζουν σε ιδρύματα είτε σε δομές ανοιχτής φροντίδας είτε στην οικογένεια, χάνουν αυτομάτως το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι.

• Τα άτομα που έχουν ανάγκη προσωρινής νοσηλείας για κάποιο θέμα υγείας τους κατά την περίοδο διεξαγωγής των εκλογών και τα άτομα με βαριά κινητική αναπηρία που δεν έχουν απωλέσει τη δικαιοπρακτική τους ικανότητα και ζουν σε ιδρύματα, δεν μπορούν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα διότι αφενός δεν υπάρχει πρόνοια για τη μεταφορά τους σε προβάσιμα εκλογικά κέντρα/τμήματα, αφετέρου δεν μπορούν να ψηφίσουν εντός του ιδρύματος διότι δεν επιτρέπεται η μεταφορά της κάλπης εκτός εκλογικού τμήματος.

• Η έλλειψη επαρκούς κατάρτισης των μελών των εφορευτικών επιτροπών, ιδιαίτερα των δικαστικών αντιπροσώπων που έχουν και την ευθύνη για τη διεξαγωγή της εκλογικής διαδικασίας στα εκλογικά κέντρα, αποτελεί ένα επίσης κρίσιμο εμπόδιο στην ομαλή άσκηση από τα άτομα με αναπηρία του εκλογικού τους δικαιώματος. Το εμπόδιο αφορά περισσότερο τα άτομα με νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία, όπου, λόγω των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων που υπάρχουν απέναντί τους, σε κάποιες περιπτώσεις αμφισβητείται το δικαίωμά τους να ψηφίσουν, ή ακόμα και δεν τους επιτρέπεται κάτι τέτοιο. Έτσι, ενώ άτομα με νοητική ή/και ψυχοκοινωνική αναπηρία έχουν συμπεριληφθεί στους εκλογικούς καταλόγους, πράγμα που σημαίνει ότι πληρούσαν τα κριτήρια ώστε να δικαιούνται το δικαίωμα ψήφου, οι δικαστικοί αντιπρόσωποι πολλές φορές δεν τους επιτρέπουν να ψηφίσουν θεωρώντας ότι λόγω της αναπηρίας τους θα έπρεπε να βρίσκονται σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης. Ωστόσο, αν κάποιος/α έχει συμπεριληφθεί στους εκλογικούς καταλόγους, αυτομάτως αυτό σημαίνει ότι έχει δικαίωμα ψήφου και, συνεπώς, δεν επιτρέπεται στους δικαστικούς αντιπροσώπους να τον εμποδίσουν να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα. Επομένως, εάν υπήρχε επαρκής κατάρτιση σχετικά με τα δικαιώματα των ατόμων μα αναπηρία, τότε τα άτομα με νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία δε θα ήταν αποδέκτες τέτοιων συμπεριφορών

Παρενθετικά αναφέρω ότι στις εκλογές του 2019 εμφανίστηκε ένα πρόβλημα, το οποίο σχετίζονταν με τη ψήφιση του ν. 4604/2019, ο οποίος για πρώτη φορά έδωσε στα άτομα που έχουν συμπληρώσει το 17ο έτος της ηλικίας τους το δικαίωμα να ψηφίσουν. Αυτό το νέο μέτρο ανέδειξε ένα μεγάλο παράδοξο καθώς ένα άτομο με νοητική ή ψυχική αναπηρία μπορεί να ψηφίσει όταν είναι 17 ετών αλλά δεν μπορεί όταν είναι 18 ετών και έχει τεθεί σε καθεστώς πλήρους στερητικής δικαστικής συμπαράστασης. Αυτό το παράδοξο αφήνει χώρο για σκέψη σε σχέση με το κατά πόσον τελικά, στο πλαίσιο ενός συστήματος υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων, μέσα από την κατάλληλη εκπαίδευση και την παροχή πληροφορίας σε προσβάσιμες μορφές, τα άτομα με νοητική ή/και ψυχοκοινωνική αναπηρία θα μπορούσαν να απολαύσουν το δικαίωμα ψήφου.

Αυτή η ελληνική πραγματικότητα, λοιπόν, ήταν και η αφορμή των Συστάσεων της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών προς τη χώρας μας ως προς το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική και δημόσια ζωή, η οποία ακριβώς πριν πέντε χρόνια από σήμερα, στις Τελικές Παρατηρήσεις και Συστάσεις της στην αρχική έκθεση της Ελλάδας για την εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών σε εθνικό επίπεδο, εξέφρασε την ανησυχία της για το γεγονός «[…]ότι τα άτομα με νοητικές ή ψυχοκοινωνικές αναπηρίες που τελούν υπό δικαστική συμπαράσταση στερούνται του δικαιώματός τους να ψηφίζουν».

Επίσης, εξέφρασε την ανησυχία της και για την έλλειψη προσβασιμότητας στις εκλογικές διαδικασίες, τις εγκαταστάσεις και το εκλογικό υλικό» (παρ. 42) και πρότεινε στη χώρα μας «[…]να αναμορφώσει το σχετικό εκλογικό πλαίσιο, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών νόμων, κανονιστικών διατάξεων και υποστηρικτικών μηχανισμών, προκειμένου να διασφαλίσει ότι τα άτομα με αναπηρία μπορούν να συμμετέχουν αποτελεσματικά και πλήρως στην πολιτική και δημόσια ζωή, και να ασκούν το δικαίωμά τους να ψηφίζουν, διασφαλίζοντας, μεταξύ άλλων, την απρόσκοπτη φυσική προσβασιμότητα στην ψηφοφορία, το απόρρητο της ψήφου και τη διαθεσιμότητα εκλογικού υλικού και πληροφόρησης σε προσβάσιμες μορφές..».

Στο Γενικό Σχόλιο (αρ. 2) της Επιτροπής για το άρθρο 9 αναφέρεται ότι τα άτομα με αναπηρία δεν μπορούν να ασκήσουν τα δικαιώματα που τους εγγυάται το άρθρο 29 «εάν τα κράτη μέλη δεν διασφαλίσουν ότι οι διαδικασίες, οι εγκαταστάσεις και το υλικό της ψηφοφορίας είναι κατάλληλα, ευπρόσιτα και εύκολα κατανοητά […] Σε διαφορετική περίπτωση, τα άτομα με αναπηρία στερούνται του δικαιώματός τους να συμμετέχουν ισότιμα στην πολιτική διαδικασία» (παρ.43).

Πέραν όμως των προαναφερθέντων, στο Γενικό Σχόλιό της  (αρ.1) για το άρθρο 12, η Επιτροπή επισημαίνει ότι «για να επιτευχθεί η ισότιμη αναγνώριση της δικαιοπρακτικής ικανότητας σε όλες τις πτυχές της ζωής, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί η νομική ικανότητα των ατόμων με αναπηρίες στη δημόσια και πολιτική ζωή (άρθρο 29). Αυτό σημαίνει ότι η ικανότητα λήψης αποφάσεων ενός ατόμου δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για τον τυχόν αποκλεισμό των ατόμων με αναπηρία από την άσκηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος ψήφου […]» (παρ.48).

Κυρίες και κύριοι,

Μετά από όλα αυτά είμαι βέβαιος ότι δημιουργούνται εύλογα ερωτήματα, όποου κάποιος, κάποια, μπορεί να αναρωτηθεί και να πει:

Καλά όλα αυτά που λέει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών περί υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων, αλλά:

Μπορούν στην πραγματικότητα όλα τα άτομα με αναπηρία να ασκήσουν το δικαίωμα της ικανότητας για δικαιοπραξία και κατ’ επέκταση το δικαίωμα στο εκλέγειν όταν μερικά εξ’ αυτών δεν μπορούν καν να επικοινωνήσουν;

Απάντηση: Η εμπειρία έχει αποδείξει ότι ακόμη και τα άτομα με βαριές αναπηρίες και πολλαπλές ανάγκες εξάρτησης δύνανται μέσω εναλλακτικών τρόπων να επικοινωνήσουν με τους γύρω τους και να τους γνωστοποιήσουν τις αποφάσεις τους.

Πρέπει όλα τα άτομα με αναπηρία να έχουν δικαιοπρακτική ικανότητα από τη στιγμή που ενδέχεται μερικά εξ’ αυτών να μην μπορούν να λάβουν ορθές αποφάσεις;

Απάντηση: Όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα στο λάθος, δεδομένου ότι πολλές φορές μπορεί να λαμβάνουν αποφάσεις που δεν είναι προς συμφέρον τους. Αυτό μπορεί να συμβεί παραδείγματος χάρη για συναισθηματικούς ή άλλους λόγους, όπως για παράδειγμα εξαιτίας της επιρροής της διαφήμισης.

Γιατί να επιτρέψουμε σε όλα τα άτομα με αναπηρία να έχουν δικαιοπρακτική ικανότητα από τη στιγμή που κάποια εξ’ αυτών χρειάζονται υποστήριξη καθώς δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα;

Απάντηση: Κανένα άτομο σε καμία κοινωνία δεν είναι πραγματικά αυτόνομο. Όλοι μας επηρεαζόμαστε από άλλους ανθρώπους είτε εξαιτίας των κοινωνικών δομών και ιεραρχιών, είτε εξαιτίας των εξειδικευμένων γνώσεων που απαιτούνται για τη λήψη κάποιας απόφασης, γι’ αυτό και τότε όλοι οι άνθρωποι συνήθως καταφεύγουμε στις συμβουλές κάποιων ειδικών – γιατρού, λογιστή, αρχιτέκτονα, δικηγόρου κ.λπ.

Και….τελευταία ερώτηση, Bonus:

Τι γίνεται, όμως, σε άλλες χώρες μέλη, ως προς το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική συμμετοχή, να δούμε το contrast?

Λοιπόν, το 2022 το EDF δημοσίευσε την 6η Έκθεση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία επικεντρώθηκε στο δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να ψηφίζουν και να συμμετέχουν ως υποψήφιοι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Μέσω της έκθεσης, η οποία είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του Φόρουμ, διερευνήθηκαν τα νομικά και πρακτικά εμπόδια που δυσκολεύουν εκατομμύρια ευρωπαίους πολίτες με αναπηρία να ασκήσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα σε σχέση με τους ευρωπαίους πολίτες χωρίς αναπηρία, επισημαίνοντας ταυτόχρονα και τις συνέπειες αυτών των εμποδίων και παράλληλα, η Έκθεση αποτυπώνει τις πρακτικές των κρατών μελών.

Στην Έκθεση αναφέρονται τα εξής:

1. Το σύνολο των κρατών μελών της ΕΕ έχουν κυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες.

2. Η ψήφος είναι υποχρεωτική στα εξής κράτη μέλη της ΕΕ: Βέλγιο, Βουλγαρία, Κύπρος, Ελλάδα, Λουξεμβούργο

Στα υπόλοιπα κράτη μέλη η ψήφος είναι προαιρετική. Επίσης όσον αφορά στο ελάχιστο ηλικιακό όριο για να ασκήσει κάποιος το δικαίωμα ψήφου, στα περισσότερα κράτη μέλη είναι τα 18 έτη, ενώ στην Αυστρία και στην Μάλτα είναι τα 16 έτη και στην Ελλάδα τα 17 έτη. Στην Ουγγαρία το ελάχιστο ηλικιακό όριο είναι τα 18 έτη, με εξαίρεση τα παντρεμένα άτομα που μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμα ψήφου από την ηλικία των 16 ετών.

3. Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι συνήθως προϋποθέτει την εγγραφή του ατόμου στους εκλογικούς καταλόγους. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα που στερούνται των εκλογικών τους δικαιωμάτων δεν μπορούν να είναι υποψήφιοι στις εκλογές.

4. Οι χώρες που υποστηρίζουν το δικαίωμα ψήφου (δικαίωμα του εκλέγειν) των ατόμων με αναπηρία χωρίς εξαιρέσεις είναι οι: Ιρλανδία, Ολλανδία, Γαλλία, Ισπανία, Δανία, Γερμανία, Ιταλία, Αυστρία, Σλοβακία, Κροατία, Σουηδία, Φινλανδία Λετονία

5. Από τις προαναφερθείσες χώρες, αυτές που δεν θέτουν κανέναν περιορισμό αναφορικά με το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να είναι υποψήφιοι στις Ευρωεκλογές (δικαίωμα του εκλέγεσθαι) είναι οι: Αυστρία, Δανία, Γερμανία, Ισπανία, Κροατία, Ιταλία, Ολλανδία, Σουηδία

Τα υπόλοιπα κράτη μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας, σε αντίθεση με ό,τι ορίζει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες την οποία έχουν κυρώσει, επιβάλλουν περιορισμούς στο δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να συμμετέχουν ως υποψήφιοι στις ευρωεκλογές.  Οι περιορισμοί αυτοί αφορούν τα άτομα με νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία ή/και τα άτομα που τελούν σε καθεστώς κηδεμονίας.

Παρά τα εμπόδια υπάρχουν και κάποια ενθαρρυντικά παραδείγματα, όπως στη βόρεια Γαλλία, στην πόλη Arras, η Eleonore Laloux, η οποία ήταν υποψήφια στις δημοτικές εκλογές του 2020, αποτελεί το πρώτο και μέχρι στιγμής μοναδικό άτομο με σύνδρομο Down που εξελέγη σε δημόσιο αξίωμα στη Γαλλία.

5. Σε Βέλγιο, Πορτογαλία, Τσεχία, Ουγγαρία, Σλοβενία, Μάλτα, Λιθουανία, όταν ένα άτομο τίθεται σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης δεν χάνει αυτόματα το δικαίωμα του εκλέγειν.

Ωστόσο, το αρμόδιο δικαστήριο ή αρχή που θέτει το άτομο με αναπηρία σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης μπορεί να θέσει περιορισμούς ως προς το δικαίωμα του εκλέγειν.

6. Οι χώρες που αρνούνται το δικαίωμα ψήφου στα άτομα με αναπηρία όταν αυτά τελούν σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης είναι: Λουξεμβούργο, Εσθονία, Πολωνία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Κύπρος, ενώ σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή εκτιμάται ότι δεν επετράπη σε περίπου 400.000 άτομα με αναπηρία να ψηφίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές του 2019.

7. Δεν υπάρχουν αξιόπιστα και συγκρίσιμα δεδομένα σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με τον αριθμό των ατόμων με αναπηρία που στερούνται τη δικαιοπρακτική τους ικανότητας. Ωστόσο μια μελέτη που διεξήχθη το 2017 από την «Mental Health Europe» και η οποία έλαβε χώρα σε 36 ευρωπαϊκές χώρες εκτίμησε ότι περίπου 264.000 άτομα στην Ευρώπη τελούν σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης.

8. Χώρες που παρέχουν τη δυνατότητα στα άτομα με αναπηρία να ψηφίσουν εκ των προτέρων στα εκλογικά τμήματα αυτοπροσώπως είναι οι: Πορτογαλία, Δανία, Γερμανία, Αυστρία, Σλοβενία, Μάλτα, Σουηδία, Φινλανδία, Λετονία, Λιθουανία

9. Χώρες που δίνουν τη δυνατότητα στα άτομα με αναπηρία να ψηφίσουν με επιστολική ψήφοι είναι οι: Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Σλοβενία, Ισπανία, Γερμανία, Αυστρία, Φινλανδία, Λιθουανία, Πολωνία, Ελλάδα (από το 2024)

10. Η πρακτική της κινητής κάλπης, δηλαδή η μεταφορά της κάλπης από αρμόδια επιτροπή στον τόπο που βρίσκεται ο ψηφοφόρος, εφαρμόζεται σε 18 κράτη μέλη της ΕΕ: Αυστρία, Ιρλανδία, Βουλγαρία, Ιταλία, Γερμανία, Λετονία, Κροατία, Λιθουανία, Τσεχία, Ολλανδία, Δανία, Ρουμανία, Εσθονία, Σλοβακία, Φιλανδία, Σουηδία, Ουγγαρία, Πολωνία

Σε Γερμανία, Ολλανδία, Πολωνία και Πορτογαλία η πρακτική αυτή εφαρμόζεται σε περίπτωση που ο ψηφοφόρος βρίσκεται σε νοσοκομείο ή σε δομής κλειστής φροντίδας. Αντίθετα σε Ελλάδα, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Γαλλία, Ισπανία, Σλοβενία, Μάλτα και Κύπρο δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα.

11. Σε Βέλγιο, Γαλλία, Ολλανδία, Πολωνία και Σουηδία δίνεται η δυνατότητα να ασκήσει κάποιος το δικαίωμα του εκλέγειν διά αντιπροσώπου.

Επιπρόσθετα σε έκθεση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής αναφέρονται οι παρακάτω πρακτικές:

• Ο ιστότοπος της εκλογικής αρχής της Σουηδίας παρέχει πλήρη ενημέρωση των ψηφοφόρων όχι μόνο στη σουηδική γλώσσα, αλλά και σε άλλες 30 γλώσσες, στη νοηματική, καθώς και σε μορφή easy to read.

• Στην Σουηδία και στην Γερμανία, διατίθεται «ομιλούσα» διαδικτυακή πύλη για την ενημέρωση των τυφλών και των ατόμων με προβλήματα όρασης, καθώς και για όσους αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ανάγνωση κειμένου (όπως είναι τα άτομα με δυσλεξία).

• Στην Γερμανία, οι τυφλοί και οι μερικώς βλέποντες μπορούν να παραγγείλουν πρότυπα ψηφοδελτίων από την οργάνωσή τους, η οποία χρηματοδοτείται από το δημόσιο προκείμενου να τα εκδίδει και να τα διανέμει. Το πρότυπο αποστέλλεται μαζί με CD, το οποίο περιλαμβάνει οδηγίες και πληροφορίες για τις εκλογές.

• Στην Σλοβενία, πριν από κάθε εκλογική αναμέτρηση, τα αρμόδια υπουργεία αποστέλλουν ειδοποίηση σε νοσοκομεία και ιδρύματα μακροχρόνιας κοινωνικής φροντίδας, αναφέροντας με ποιον τρόπο οι τρόφιμοί τους μπορούν να ασκήσουν τα εκλογικά τους δικαιώματα·

• Στην Λιθουανία, στον ιστότοπο της Κεντρικής Εκλογικής Επιτροπής διατίθεται ηλεκτρονικός χάρτης με σημειωμένα τα εκλογικά κέντρα που είναι προσβάσιμα στα άτομα με κινητική αναπηρία.

• Στην Γερμανία, η εκλογική ειδοποίηση που αποστέλλεται σε όλους τους ψηφοφόρους πρέπει να περιέχει πληροφορίες σχετικές με το εάν είναι προσβάσιμο ή όχι το εκλογικό κέντρο, καθώς και τον τηλεφωνικό αριθμό της γραμμής εξυπηρέτησης από την οποία μπορούν να ληφθούν πληροφορίες σχετικές με την προσβασιμότητα των εκλογικών κέντρων.

• Στην Πολωνία, οι ιστότοποι των τοπικών αρχών περιλαμβάνουν πληροφορίες για τα άτομα με αναπηρία αναφορικά με τη δυνατότητα μεταφοράς στα εκλογικά κέντρα.

• Στην Ολλανδία, είναι δυνατή η ψηφοφορία σε ελεύθερα επιλεγμένο εκλογικό κέντρο.

• Στην Γερμανία, κάθε ψηφοφόρος μπορεί να υποβάλει αίτηση για την έκδοση μιας εκλογικής κάρτας (Wahlschein) έως τις 6 μ.μ. της προτελευταίας ημέρας πριν από την ημέρα των εκλογών, και με αυτήν την εκλογική κάρτα ένα άτομο μπορεί να ψηφίσει σε οποιοδήποτε εκλογικό κέντρο στη δική του διοικητική περιφέρεια ή στην πόλη του.

• Στην Αυστρία, πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένα προσβάσιμο στα άτομα με αναπηρία εκλογικό κέντρο για κάθε δήμο και ένα σε κάθε προάστιο της Βιέννης.

• Συμβαίνει συχνά ο ψηφοφόρος με αναπηρία να θέλει να συνοδεύεται στο εκλογικό κέντρο από κάποιο άτομο της επιλογής του, το οποίο να μπορεί να βοηθήσει σε ορισμένες τουλάχιστον δραστηριότητες που συνδέονται με την ψηφοφορία, όπως το να λάβει τα ψηφοδέλτια, να σημειώσει ή να εισαγάγει την επιλογή στο ψηφοδέλτιο και να ρίξει το ψηφοδέλτιο στην κάλπη. Στα περισσότερα κράτη μέλη, η βοήθεια αυτή επιτρέπεται και οι κανόνες στον τομέα αυτό είναι πολύ ευέλικτοι.

• Στο Βέλγιο, ο ψηφοφόρος μπορεί να χρησιμοποιήσει θάλαμο ψηφοφορίας ειδικά προσαρμοσμένο στις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία, τοποθετημένο σε προσιτή περιοχή, ακόμη και αν βρίσκεται έξω από το εκλογικό κέντρο.

• Στην Λιθουανία, τα φυλλάδια που εκδίδει η Κεντρική Εκλογική Επιτροπή με γραπτές πληροφορίες για τον τρόπο ψηφοφορίας, είναι διαθέσιμα και σε μορφή Braille.

• Στην Μάλτα, βάσει νόμου προβλέπεται όλα τα εκλογικά κέντρα να διαθέτουν υποχρεωτικά συσκευές αναπαραγωγής ήχου και πίνακα σε γραφή Braille, όπου αναγράφονται οι υποψήφιοι και τα κόμματα που περιέχει το ψηφοδέλτιο.

• Στην Σλοβακία, την Φινλανδία και την Εσθονία επιτρέπεται σε όσους παρέχουν μόνιμη φροντίδα σε ψηφοφόρους με αναπηρία να ψηφίζουν ταυτόχρονα στην ίδια κάλπη.

• Όλοι οι πολίτες της Εσθονίας μπορούν να ψηφίζουν ηλεκτρονικά.

Όπως, λοιπόν, γίνεται αντιληπτό, ο αγώνας του αναπηρικού κινήματος για εκρίζωση των προκαταλήψεων και του στίγματος, για την καταπολέμηση των διακρίσεων και την εξάλειψη των εμποδίων, με στόχο την επίτευξη ουσιαστικής ισότητας ανάμεσα στα άτομα με αναπηρία και στα άτομα δίχως αναπηρία, είναι διαρκής, ουσιαστικός και μέχρι τώρα έχει αρχίσει να φέρνει αποτελέσματα, ωστόσο, διεθνώς και ειδικά στην χώρα μας, ο δρόμος που έχουμε να διανύσουμε ακόμα, σε πολιτικό, θεσμικό επίπεδο, αλλά και κοινωνικό επίπεδο για την ουσιαστική συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία στις δημοκρατικές διαδικασίες, είναι μακρύς και δύσκολος και είναι προϋπόθεση η συμβολή ΟΛΩΝ, των ατόμων με αναπηρίες, των ατόμων με χρόνιες παθήσεις, των οικογενειών, της πολιτείας και των θεσμών της, της κοινωνίας, των πολιτικών και της πολιτικής, αλλά και της Πανεπιστημιακής κοινότητας.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας!