ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2022 Μέρος 10ο

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για τα ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ 2022 Μέρος 10ο

1.6.         ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΨΥΧΙΚΑ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΚΟΥΣΙΑΣ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ

Η ορθή ερμηνεία και εφαρμογή του άρθρου 96 παρ. 5 του Ν. 2071/1992 για την ακούσια νοσηλεία έχει απασχολήσει επί μακρόν τον Συνήγορο34 κατά την άσκηση των ειδικών αρμοδιοτήτων του ως Εθνικός Μηχανισμός Πρόληψης των Βασανιστηρίων και της Κακομεταχείρισης και ως Πλαίσιο για την προαγωγή της εφαρμογής της Σύμβασης του Ο.Η.Ε. για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, έχει δε αποτελέσει αντικείμενο πολλών παρεμβάσεών του προς τους αρμόδιους φορείς.

Κατ’ εφαρμογή του ανωτέρω άρθρου, το οποίο ορίζει ότι η μεταφορά του ψυχικά ασθενούς σε ψυχιατρική κλινική πρέπει να διενεργείται υπό συνθήκες που εξασφαλίζουν τον σεβασμό στην προσωπικότητα και την αξιοπρέπειά του, η μεταφορά των ακούσια εγκλειομένων ασθενών θα έπρεπε να πραγματοποιείται με ασθενοφόρο ή με συμβατικά αυτοκίνητα και με τη συνοδεία νοσηλευτών. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και για λόγους ασφάλειας του ασθενή ή τρίτων που εμπλέκονται στη μεταφορά θα μπορούσε να προβλέπεται συνδρομή της αστυνομίας.

Ωστόσο, η μακρόχρονη εμπειρία της Αρχής είχε δείξει ότι στην πράξη η εκτέλεση της εισαγγελικής παραγγελίας ανατίθεται σε αστυνομικά όργανα, παρά το γεγονός ότι δεν περιλαμβάνεται ρητά μεταξύ των καθηκόντων τους, η δε μεταφορά του φερόμενου ως ψυχικά ασθενή πραγματοποιείται με περιπολικό ενώ συχνά γίνεται και δέσμευση του ασθενούς με χειροπέδες. Ο Συνήγορος έχει επισημάνει επανειλημμένα ότι οι πολίτες που μεταφέρονται προς εξέταση δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως συλληφθέντες παραβάτες, αντιθέτως πρέπει να προσεγγίζονται με κατάλληλο τρόπο, να ενημερώνονται για τους λόγους μεταφοράς τους και για την ψυχιατρική κλινική στην οποία θα οδηγηθούν, να τούς επιτρέπεται να ετοιμαστούν, ακόμα και να συνοδεύονται από μέλος της οικογένειάς τους. Η μεταφορά τους δεν μπορεί να γίνεται με τρόπο που προσβάλλει βάναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, οι δε χειροπέδες θωρούνται δυσανάλογο μέτρο δέσμευσης. Ο Συνήγορος είχε μάλιστα εισηγηθεί προς τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου την έκδοση σχετικής εγκυκλίου, με ενδεδειγμένες ενέργειες και οδηγίες προς τις κατά τόπους Εισαγγελίες και την ΕΛΑΣ.

Κατόπιν των ανωτέρω, ως καταρχάς θετική αξιολογείται η προσθήκη νέου άρθρου 96Α στον ν. 2071/1992 (με το άρθρο 59 του ν. 4931/2022, ΦΕΚ Α΄ 94) και η έκδοση, στη συνέχεια, της υπ’ αρ. Γ3α,β/Γ.Π. οικ 72109/2022 Υπουργικής Απόφασης (ΦΕΚ Β΄ 6507), με τις διατάξεις των οποίων καθορίστηκαν οι προϋποθέσεις της μεταφοράς ασθενών κατά τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας, τα επιμέρους στάδια και ο τρόπος ελέγχου της διαδικασίας.

Το νέο κανονιστικό πλαίσιο προβλέπει ότι η μεταφορά του φερόμενου ως ψυχικά ασθενή στη δημόσια ή ιδιωτική Μονάδα Ψυχικής Υγείας διενεργείται όπως η μεταφορά οποιουδήποτε άλλου ασθενή σε νοσοκομείο για εξέταση ή νοσηλεία υπό συνθήκες ασφάλειας και με σεβασμό στην προσωπικότητα και την αξιοπρέπειά του.

Ειδικότερα, ορίζεται ότι αρχικά πραγματοποιείται επίσκεψη στον τόπο κατοικίας ή διαμονής του φερόμενου ως ψυχικά ασθενή, από μικτό κλιμάκιο, το οποίο αποτελείται από έναν ψυχίατρο, έναν νοσηλευτή της Κοινοτικής Μονάδας Ψυχικής Υγείας και έναν αστυνομικό. Αμέσως μετά από την επίσκεψη του μικτού κλιμακίου, ακολουθεί η μεταφορά του ασθενή στην Μονάδα Ψυχικής Υγείας η οποία πραγματοποιείται με κατάλληλα διαμορφωμένο όχημα της αρμόδιας Κοινοτικής Μονάδας Ψυχικής Υγείας και με τη συνοδεία του ψυχίατρου και του νοσηλευτή. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, η μεταφορά πραγματοποιείται και με τη συνοδεία αστυνομικής δύναμης, κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας και εφόσον ο ψυχίατρος με γραπτή βεβαίωση πιθανολογεί ότι θα απαιτηθεί, για την ασφάλεια του ασθενή ή τρίτων, η σε βάρος του λήψη περιοριστικών μέτρων για την αποφυγή επικείμενης αυτοκαταστροφικής ή ετεροκαταστροφικής συμπεριφοράς, η οποία δεν μπορεί να αποφευχθεί με κατάλληλες τεχνικές αποκλιμάκωσης.

Σε ό,τι αφορά τα περιοριστικά μέτρα, προβλέπεται ότι, τόσο κατά την επίσκεψη όσο και κατά τη μεταφορά, μπορούν να επιβληθούν μόνο από τον αστυνομικό και μόνο κατ’ εξαίρεση, ως έσχατη λύση, όταν η εφαρμογή τους είναι το μόνο διαθέσιμο μέσο που μπορεί να αποτρέψει άμεση ή επικείμενη βλάβη στον ασθενή ή σε τρίτους.

Η μεταφορά ολοκληρώνεται με την άφιξη στη Μονάδα Ψυχικής Υγείας, στον χώρο της οποίας παραμένουν ο ψυχίατρος και ο νοσηλευτής που συμμετέχουν στη μεταφορά έως ότου διασφαλιστεί η ασφαλής υποδοχή του φερόμενου ως ψυχικά ασθενή. Η όλη διαδικασία της μεταφοράς τελεί υπό τον συντονισμό του Αυτοτελούς Τμήματος Επιχειρήσεων Υγείας του Ε.Κ.Α.Β.

Ο Συνήγορος παρακολουθεί το θέμα και επιφυλάσσεται να επανέλθει όταν θα έχει περισσότερα στοιχεία για την εφαρμογή της διάταξης στην πράξη.

34. Ενδεικτικά, Εθνικός Μηχανισμός Πρόληψης των Βασανιστηρίων και της Κακομεταχείρισης, Ετήσια Ειδική Έκθεση 2020-2021, σελ. 27 και Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, Ειδική Έκθεση 2020, σελ. 29.